Geçtiğimiz haftalarda Ankara, Rusya’nın aniden anlaşmadan çekilerek dünyanın gıda tedarikini tehdit etmesinin ardından tahıl ihracatı anlaşmasının kurtarılmasına yardımcı oldu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve her iki tarafın diğer yetkilileri arasında dört gün süren telefon diplomasisinin ardından Moskova 2 Kasım’da, Temmuz ayında Türkiye ve Birleşmiş Milletler tarafından imzalanan anlaşmaya yeniden katıldığını açıkladı.
Erdoğan Rusya’nın U dönüşü yaptığı gün yayıncı kuruluş ATV’ye verdiği röportajda; “O [Putin] bu tahıl koridorunu başkaları aracılığıyla açmayı kabul etmiyor. Ama benimle, ben aradığımda … hemen tahıl koridorunu açtı,” dedi.
Savaşın başlarında Ankara, Ukraynalı ve Rus yetkililer arasında İstanbul ve Antalya’da yapılan görüşmelere ev sahipliği yaptı.
Erdoğan’ın ofisinden yapılan açıklamaya göre, Pazartesi günü Amerikan ve Rus dış istihbarat servislerinin başkanları – CIA’den Bill Burns ve SVR’den Sergey Nariskin – “nükleer silah kullanımı başta olmak üzere uluslararası güvenliğe yönelik tehditleri” görüşmek üzere Ankara’da bir araya geldi.
24 Şubat’tan bu yana Ankara savaşın her iki tarafıyla da ilişkilerini dikkatli bir şekilde dengeledi.
Türkiye Ukrayna’ya çok övülen Bayraktar insansız hava araçları gibi hayati önem taşıyan silahların yanı sıra Kirpi zırhlı asker taşıyıcıları ve çelik yelek gibi teçhizat da sağladı. Geçtiğimiz ay Ukrayna için inşa edilen Ada sınıfı dört korvetten ilki İstanbul’daki bir tersanede denize indirildi.
Karadeniz girişinin koruyucusu olan Türkiye, savaşın başlamasından birkaç gün sonra boğazları askeri gemilere kapatarak Moskova’nın filosunu takviye etmesini engelledi.
Bu arada Erdoğan, Putin ile düzenli temaslarını sürdürdü ve Türkiye’nin sadece BM Güvenlik Konseyi onaylı yaptırımlara uyma politikasına uygun olarak, Batı Rusya’ya sırtını dönerken ekonomik bağlarını sürdürdü.
Karadeniz komşuları arasındaki ticaret son dokuz ayda patlama yaptı.
Güneş arayan Ruslar – ve yat sahibi oligarklar – bu yıl Türkiye’nin sahillerine akın ediyor; ilk dokuz ayda gelen 3,8 milyon kişi ile Almanlardan sonra ikinci en büyük ulusal grup.
Ancak Türkiye’deki Ukraynalılar için İstanbul’un mağaza ve restoranlarını Rus turistler ve asker kaçaklarıyla paylaşmak yaraya tuz basmak anlamına geliyor.
Kardeşi ve amcası cephede olan 28 yaşındaki Kharkivli Valeria Harmash, “Bu çok zor çünkü savaşı onlar başlattı ve sonra Rusya’dan kaçıp Türkiye gibi yerlerde hayatlarının tadını çıkarıyorlar” dedi.
“Bu benim için çok acı verici – onların halkı, başkanları ailemin ve arkadaşlarımın hayatını mahvetti ama Zara, Starbucks ve Mango’daki Rusların umurlarında değilmiş gibi yaşadıklarını görüyorum. Ukrayna rozetimi gördüklerinde yüzlerinde hiçbir üzüntü hissetmediklerini görebiliyorum.”
Turizm ve diğer dış gelirler, Erdoğan’ın 20 yıllık iktidarı boyunca Türkiye’nin yaşadığı en kötü ekonomik krizle ve gelecek yıl yapılacak zorlu seçimlerle karşı karşıya olduğu bir dönemde hayati önem taşıyor.
Rus enerjisine erişim, Türkiye’nin Avrupa’nın başka yerlerinde görülen fiyat artışlarıyla aynı düzeyde karşılaşmadığı anlamına geliyor.
Rusya’dan gelen doğal gaz geçen yıl Türkiye’nin ihtiyacının yüzde 45’ini karşıladı ve Ankara’nın ödemelerin 2024 yılına ertelenmesini istediği bildirildi.
Bu arada Putin, Türkiye’nin Rus gazının Avrupa pazarına satışı için bir merkez olması fikrini ortaya attı.
Merkez Bankası’nın Cuma günü açıkladığı rakamlara göre Ocak ve Eylül ayları arasında 24.9 milyar dolar ile 2021’in aynı döneminin iki katından fazla yabancı para Türkiye’ye aktı ve büyüyen cari açığın desteklenmesine yardımcı oldu.
Chatham House’un Rusya ve Avrasya programında yardımcı araştırmacı olarak görev yapan Timothy Ash, “Bence bu para girişlerinin ağırlıklı olarak Rus para akışı olduğu ve Putin’in yeniden seçilmesini sağlamak için Erdoğan’ın direğine sıkı sıkıya bağlı olduğu artık makul bir şüphenin ötesinde” dedi.
Merkez Bankası, Al Jazeera’nin yorum talebine yayın sırasında yanıt vermedi.
Ancak Maliye Bakanı Nureddin Nebati geçen ay Financial Times’a verdiği bir mülakatta turizm gelirlerinin hesaplanamayan gelirlerin önemli bir kısmını oluşturduğunu, zira Rusların yaptırımlar nedeniyle finansal sistemden dışlandıkları için nakit kullandıklarını söyledi. Bakan, bu tür nakit mevduatların kökenlerinin izlenmesi imkansız olsa da tüm fonların meşru olduğunu söyledi.
Türkiye’nin eski Katar Büyükelçisi ve enerji müzakerelerinde uzman olan Mithat Rende, Putin’in gaz merkezi önerisini “Türkiye ile Batı’nın arasını açmaya ve Avrupa ülkeleri arasındaki dayanışmayı bozmaya yönelik bir girişim” olarak nitelendirdi.
Avrupa’nın Rus gazından kurtulma arzusu ve ihtiyaç duyulan ek altyapı göz önüne alındığında, böyle bir merkezin uygulanabilirliği konusunda sorular gündeme geldi.
“Putin Türkiye’ye ya da dostu Cumhurbaşkanı’na bir jest yapmak istiyorsa, bu Türkiye’yi bir enerji merkezi haline getirmeye istekli olduğunu açıklamak değildir. Bu [gaz] ödemelerini ertelemek olur,” diye ekledi.
Ankara’daki German Marshall Fund’ın direktörü Özgür Ünlühisarcıklı, Erdoğan’ın anketlerdeki son yükselişinde bir faktör olarak Rus sermayesinin gelişini işaret etti.
“Geçtiğimiz Haziran ayıyla karşılaştırıldığında, tüm önemli anketler Erdoğan’ın destekçilerini konsolide ettiğini gösteriyor” dedi. “Bence bu daha çok yaz aylarında Türkiye’ye sermaye girişinin bir sonucu. Çok iyi bir turizm sezonuydu. Rus parası Türkiye’ye geldi ve işsizlik biraz azaldı ve para birimi az çok istikrar kazandı.”
Erdoğan’ın tahıl anlaşmasındaki rolü – Putin anlaşmaya dönerken onu dünyanın yoksul ülkelerinin şampiyonu olarak tebrik etti – savaşan taraflar arasında kararlı bir şekilde arabuluculuk yapmaya çalışan Türkiye Cumhurbaşkanı’nın uluslararası itibarını şüphesiz arttırdı.
Batı tarafından dışlandığı için Çin, Hindistan ve Türkiye gibi ülkelerle bağlarını derinleştiren Rusya da Batı dünyasına açılan bir pencere olarak Ankara’ya giderek daha fazla bel bağlıyor ki bu durum Washington’da yaptırımların delinmesi endişelerine yol açıyor.
Türkiye’nin savaş sayesinde elde ettiği kazanımlar, NATO müttefikleri ve genel olarak Batı ile olan ilişkilerinde de görülebilir.
İsveç ve Finlandiya’nın Atlantik ittifakına katılma çabaları, Türkiye’nin İskandinav ülkelerinden taviz istemesi ve bu iki ülkede barınan “terörist” olarak nitelendirdiği kişilere baskı yapılması çağrısında bulunması nedeniyle engellendi. Yeni İsveç hükümeti, Kürt-Suriyeli YPG’nin 38 yıldır Türk devletine karşı savaşan Kürt isyancılarla olan bağları nedeniyle bu grupla ilgili tutumunun değiştiğini belirtti.
Washington NATO’nun İskandinav genişlemesiyle bir bağlantısı olduğunu reddetse de Ankara, F-16 savaş uçağı filosunun güncellenmesi konusunda ABD ile bir anlaşmaya varmaya yaklaşıyor.
Erdoğan’ın dengeli yaklaşımı Türkiye’de genel olarak kamuoyunun onayını aldı.
İstanbul’da bir esnaf olan Ömer Avcı, “Bu savaşa çok yakından dahil olmamamız doğru. Rus işgali korkunç ama Batı hiçbir şey yapmazken Cumhurbaşkanı Erdoğan barış için çalışıyor. Hem kendimiz hem de dünya için bölgede barışa ihtiyacımız var.” dedi.
