“Aleksitimi” olarak bilinen kişilik özelliği yüksek olan insanlar, kendilerini iyi hissetmek için gereksiz yere kendilerini geri çekerler.
Mutlu hissetmenin, herkesin eninde sonunda arzu ettiği bir durum olduğu açıkça gözlemlenebilir. Ancak, kendi mutluluğunuzu düşündüğünüzde, bunun nereden/neden kaynaklandığını düşünüyorsunuz? Teorik olarak sizi iyi hissettirmesi gereken bir durumdayken siz ne kadar rahatlayabilir ve eğlenebilirsiniz?
Bond Üniversitesi’nden Michael Lyvers ve meslektaşları (2022) tarafından yapılan yeni araştırmaya göre, mutluluğu yaşayamama, klinik psikologlar tarafından tanımlanan ve duygularınızla bağlantı kurmaktaki zorluklara atıfta bulunan bir terim olan “aleksitimi” olarak adlandırılan daha geniş bir kişilik nitelikleri kümesinin parçasıdır. Ve içsel düşüncelerden ziyade deneyimlere odaklandığınız bir düşünme stili.
Avustralyalı yazarlar, aleksitimisi yüksek olan kişilerin, kendilerini kötü hissettiklerinde kendilerini nasıl neşelendireceklerini bilmediklerini ve hatta ağrıyı gidermek için dürtüsel ve kendine zarar verici davranışlar için risk altında olabileceklerini belirtti.
Derby Üniversitesi’nden Paul Gilbert ve meslektaşlarının (2012; 2014) önceki çalışmalarında belirtildiği gibi, aleksitimi içeren klinik sendromu olan kişiler, kendilerinden şefkat de dahil olmak üzere şefkate layık olmadıklarına dair temel bir inanca sahiptir. Ayrıca, “mutluluk ihtimalini görmezden gelirler” (s. 2). Dışa dönük düşünme tarzları ile ne kadar dayanıklı olduklarını göstermeleri gerektiğine inanırlar. Başka bir deyişle, mutluluk bir zayıflık işareti haline gelir.
Mutluluğa Dayanan Nerden Geliyor?
Yakın zamanda hayatınızdaki olumlu bir olaya nasıl tepki verdiğinizi düşünürseniz, mutlulukla ilgili aleksitimi zihniyetiyle özdeşleşebilirsiniz. Muhtemel dahil olduğunuz bir gönüllü grup çalışmasından takdir aldınız.
Yıllarca, grubun çalışmalarına harcadığınız tüm sıkı çabalarınızı birilerinin fark etmesini umdunuz. Artık grubun en yüksek ödülü için aday gösterildiniz. Bunu öğrendiğin an, büyük ölçüde hayal kırıklığına uğrayacaksın(!) Birden bunu ne kadar hak etmediğini düşünmeye başlayacaksın ve ne kadar uğraşırsan uğraş, odaklanabileceğin tek şey bu düşünce.
Avustralyalı yazarlara göre, aleksitimi şaşırtıcı derecede yaygındır ve tüm yetişkinlerin yüzde 10-15’ini ve klinik popülasyonlarda daha fazlasını etkiler. Bu kişilik kalitesinin kalıtım üzerine kurulu olduğu fikrini reddeden Lyvers ve arkadaşları; kökenlerinin en eski çocuk bakıcı ilişkilerine kadar izlenebileceğini ileri sürmüştür.
Küçük çocuklar, kendilerine fiziksel ve duygusal güvenlik sağlamak için bakıcılarına güvenemeyeceklerini hissettiklerinde, “tekrarlanan reddedilme ve hayal kırıklığı deneyimleri nedeniyle olumlu olaylarda bile tehlikeyi algılamayı öğrenirler” (s. 2). Yetişkinler potansiyel olarak ömür boyu yalnızlık ve reddedilme korkusundan muzdarip olanlar, aleksitimi yüksek olanlar, “hayal kırıklığı, kayıp ve reddedilme” ile birlikte “iğrenç duygusal anılar” ile karşılaşmaya yönelirler.
Aleksitimi, Olumsuz Ruh Haline Nasıl Katkıda Bulunur?
Bond Üniversitesi araştırmacıları, önerilen teorik modellerinde, mutluluk korkusu ve merhamet korkusunun bir kombinasyonu yoluyla aleksitimiden olumsuz duygusal sonuçlara giden bir yol izlediler. Kişiliğin temeli reddedilme ve hayal kırıklığı korkusu üzerine kurulu olduğu için, bu sürekli güvensizliğin, yolunuza çıkan her türlü mutluluğa layık olmadığınıza inanmak anlamına geldiğini düşünmek pek de mantıklı bir sıçrama değil. Daha da kötüsü, bu neşeyi hissedememekten dolayı kendinize şefkat bile duyamazsınız.
Bu modeli test ederken, Bond Üniversitesi araştırmacıları, 206 sorulu anketi çok fazla cevap atlamadan veya geçersiz yanıt vermeden tamamlama kriterlerini karşılayan 18-30 yaş arası 300’den fazla yetişkinden oluşan bir örneklem aldı. Anketin kendisi, demografiye ek olarak bu depresyon ve anksiyete belirleyicilerinin dört ölçümünden oluşuyordu:
Sosyal çaresizlik. Katılımcıların kişiliklerinin aşırı güneşli bir resmini göstermeye çalıştıkları olasılığını kontrol etmek için, standart bir 13 maddelik ölçek katılımcılardan ortak ama belki de iyi bir dinleyici olmak gibi ideal davranışlarda bulunup bulunmadıklarını belirtmelerini ister.
Aleksitimi. Toronto Aleksitimi ölçeği, katılımcıların “Duygularıma kelimeler bulmakta zorlanıyorum” ve “İnsanlarla duygularından ziyade günlük aktiviteleri hakkında konuşmayı tercih ederim” gibi maddelere yanıt verdikleri 20 maddeden oluşmaktadır.
Merhamet korkusu. 38 maddelik Merhamet Korkusu ölçeğinde katılımcılar kendilerini “Kendime karşı nazik ve bağışlayıcı olmayı hak etmediğimi hissediyorum” ve “Kendine iyi davranmayı istemek zayıflıktır” gibi maddeler üzerinden değerlendirmektedir.
Mutluluk korkusu. Bu, Gilbert ve arkadaşları tarafından geliştirilen ve katılımcıların kendilerini mutlu olmakla ilgili endişeler konusunda değerlendirdikleri, “İyi hissedersem kötü bir şey olabileceğinden endişeleniyorum” ve “İyi hissetmek” gibi örnek maddeler içeren 9 maddelik bir ölçektir.
Sonuç ölçütü olarak, katılımcılar Depresyon Anksiyete Stres Ölçeği 21’deki (DASS) maddelerle ilgili olarak “Dünyam ve moralim bozuldu” (depresyon) ve “Ağzımda kuruluk olduğunun farkındaydım” (endişe) gibi maddelerle ilgili kendi değerlendirmelerini yazdılar.
Sonuçlara dönersek, yazarların öngördüğü gibi, aleksitimi puanları yüksek olan kişilerin hem mutluluk korkusu hem de merhamet korkusu konusunda yüksek puan alma olasılıkları daha yüksekti. Demografik faktörler ve sosyal beğenirlik için kontrol edildiğinde, bu iki ölçümdeki puanlar, sırasıyla, DASS’deki puanları önemli ölçüde açıklamıştır.
Bu bulgular, klinik örnekleri inceleyen daha önceki araştırmacıların bulgularını tekrarladı. Lyvers ve arkadaşları şu sonuca vardılar: “Mutluluk ve merhamet korkuları gibi olumsuz veya kendi kendini yitiren inançlar ve tutumlar, genç yetişkin popülasyonda psikopatoloji için önemli risk faktörleri olabilir” (s. 4).
Aleksitimiyi Azaltmanın ve Ruh Halinizi Değiştirmenin Üç Yolu
Bu bulgular şimdi çalışmanın ilk tahminlerini desteklerken, bir sonraki soru, aleksitimi’nin ruhsal dinginliğiniz üzerindeki olumsuz etkilerini nasıl hafifleteceğiniz olur. Neyse ki yazarlar, çalışmanın klinik sonuçları hakkında derinlemesine bir tartışma sunuyor.
Bir: Araştırmacılar, aleksitimi bir özellik olsa da, doğru terapötik yaklaşımla değiştirilebilecek bir özellik olduğunu savunuyor. Gerçekten de, aleksitimi mutluluk ve merhamet korkuları üzerinden izleyen model, terapötik müdahale için neredeyse kendi kurallarını koyuyor. Mutluluğu ve merhameti hak edip etmediğinize dair bu iki inanç grubunu ele almak, uzun süredir devam eden bu endişe ve depresyon duygularını ele almak için somut bir başlangıç noktası sağlıyor gibi görünüyor.
İki: Gilbert’in “merhamet odaklı terapi” (CFT) olarak bilinen bu inançların üstesinden gelmeyi içeren terapötik yöntem üzerine daha önceki çalışmasına atıfta bulunarak, onlara ne olduklarını söyleyebilirsiniz. Bunları bastırmak veya onlardan kaçmak yerine etiketleyin ve tanımlayın. Aleksitimisi yüksek insanlar içsel durumlar yerine dışsal durumlar açısından düşünmeyi tercih ettikleri için, bu inançları sürdüren davranışlara bakarak bu süreci kolaylaştırabilirsiniz.
Üç: Bir önceki örneğe dönersek, diyelim ki önemli bir hedefe ulaştınız ama deneyimden zevk alamıyorsunuz. Ne kadar değersiz olduğunuza dair ilk olumsuz düşüncelerin kafanıza girmesini durdurun ve düşündüğünüz şeyin bu olduğunu fark edin.
Ardından, bu düşüncelere sahip olduğunuz veya “zayıf” veya “hak etmediğinizi” hissettiğiniz için kendinize yüklenmek yerine, başarının kendisine bakın. Senin için neden önemliydi? Bu onur için seçilmeniz ne anlama geliyor? Başkalarının sende gördüğü ama senin kendinde görmediğin bir şey olması mümkün mü?
Böyle bir deneyimi alıp ondan bir dereceye kadar zevk alabilmek için tersine çevirebilirseniz, bu, bir dahaki sefere başınıza gelen iyi bir şeyi hak etmediğinizi hissettiğinizde kullanmak için bir yapı taşı olabilir. . Ayrıca Lyvers ve ark. “sıkıntı zamanlarında … sırayla mevcut olacak şefkatli bir benlik” önerdi (s. 7). Bu zorlu deneyimin üstesinden gelmekteki içsel gücünüzün farkına varmak, refahınız üzerinde kendi yukarı doğru sarmal etkilerine sahip olabilir.
Özetle, hak etmediğinizi düşündüğünüz için hoş duygular yaşamaktan kendinizi alıkoymak, insanların sıkıntı yaratmasının en önemli yollarından biridir. Mutlu hissetmeye cesaret edemediğiniz anlar için kendinize karşı daha fazla şefkat uygulayarak, bu sıkıntı duyguları azalabilir ve daha fazla duygusal doyuma yol açabilir.
