ABD, Türkiye ile Yunanistan arasında ince bir çizgide yürümeli
İngiliz hükümetinin 1947’de Yunanistan ve Türkiye’ye yaptığı askeri ve ekonomik yardımı sona erdirmesinden bir ay sonra, eski ABD Başkanı Harry Truman, İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemin en önemli konuşmalarından birini yaparak, hem Atina’ya hem de Ankara’ya önemli askeri ve ekonomik yardım sağlamak için yetki talep etti.
Konuşması, Amerikalıların Türkiye ve Yunanistan’ı Sovyet etkisinden uzak tutma konusundaki çıkarlarının arkasındaki ilk ve en önemli açıklama olarak kabul edildi. Truman, ABD’nin Doğu Akdeniz ve Orta Doğu’daki çıkarlarını korumak için hareket ediyordu.
İngiltere’nin Doğu Akdeniz ve Ortadoğu’daki rolünü devralan Washington, Truman Doktrini aracılığıyla, bölgedeki güvenlik bağlamında kilit devletler olarak Yunanistan ve Türkiye’ye yönelik jeostratejik algısını açıkça ortaya koydu. O zamandan beri, bu iki önemli bölge, ABD’nin hem Ankara hem de Atina ile ilişkileri için bir test alanı işlevi gördü.
Geçen hafta, iki liderin Roma’daki son G20 Zirvesi’nin oturum aralarında yaptığı görüşmede, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Amerikalı mevkidaşı Joe Biden’e “Dedeağaç’taki ABD askeri üssünün Ankara’yı ciddi şekilde rahatsız ettiğini” söylediği bildirildi. Zirveden dönüşünde gazetecilere verdiği demeçte Erdoğan, Biden ile yaptığı görüşmenin merkezinde ABD’den Türkiye’ye F-16 satışı olduğunu, ancak Yunanistan’ın Dedeağaç limanında askeri üs kurmak için ABD ve Fransa’ya itiraz ettiğini söyledi.
Yunan medyası, ABD’den Dedeağaç limanına büyük bir askeri sevkiyatın, askeri tatbikat için bu ay geleceğini duyurdu. ABD’nin Yunanistan Büyükelçisi Geoffrey R. Pyatt, Dedeağaç limanına rekor sayıda uçak ve helikopterin ulaşacağını da doğruladı. Ülkesi, Balkanlar ve Karadeniz’deki hem NATO hem de ABD güçlerini güçlendirmek için büyük bir cephanelik görevi gören limana büyük önem veriyor.
Ekim ayında ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ve Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias, Washington’da, Karşılıklı Savunma İşbirliği Anlaşmasını genişletmek için bir anlaşma imzaladılar. ABD kuvvetlerinin Yunanistan’daki dört ek üsde “genişletilmiş kapasitede” eğitim ve operasyon yapmasına izin verecek. Rusya’nın deniz operasyonlarını genişlettiği bir bölgede daha güçlü bir konum arayan ABD, son birkaç yıldır Yunanistan’daki askeri faaliyetlerini hızlandırdı. Ayrıca, GSYİH’sının yüksek bir yüzdesini savunmaya harcayan Yunanistan, ABD yapımı askeri donanım satın alarak büyük askeri modernizasyon çabalarına girişti.
Ortak basın toplantısında yaptığı konuşmada Blinken, Yunanistan’ı bölgede “güvenilir bir müttefik” ve “istikrarın direği” olarak nitelendirdi. Blinken’in Yunanistan ile ilgili sözleri, son anlaşmadan rahatsız olan Türkiye’ye şüphesiz bir mesajdı. Bu yeni anlaşmaya göre, ABD birlikleri Türkiye’den sadece birkaç mil uzakta konuşlandırılacak. Ayrıca yeni anlaşma beş yıllığına imzalanırken, önceki yıllarda her yıl yenileniyordu.
Ayrıca Blinken’in ayrı bir mektupta açıkladığı anlaşmanın detayları Türkiye’de tartışmaları alevlendirdi. Biden yönetiminin, başka bir NATO müttefikine (Türkiye) karşı askeri caydırıcılığını güçlendirmeye çalışan bir NATO müttefiki (Yunanistan) ile bir savunma anlaşması imzalaması, Türk medyası tarafından keşif görüşmelerinin devam ettiği bir zamanda “kışkırtıcı” bir hareket olarak nitelendirildi. Bazı hükümet yanlısı Türk gazeteciler, anlaşmayı Washington’un Türkiye’yeyle olan sıkı bağlarını esnetmesi ya da Türkiye’nin kendisinin hedef alındığı şeklinde yorumladı. Washington ve Atina arasındaki yoğun askeri işbirliği, ABD’nin Yunan adalarını Türkiye’deki İncirlik hava üssüne alternatif olarak gördüğü yönündeki spekülasyonlara bile yol açtı. Bu yorumların çoğu abartılı ve Türkiye’nin hem Yunanistan hem de ABD ile girdiği sürece yardımcı olmuyor.
Tarihsel olarak Washington, Doğu Akdeniz ve ötesinde deniz ve hava hakları konusunda uzun süredir devam eden bir anlaşmazlık içinde olan iki NATO üyesi ülke olan Yunanistan ve Türkiye arasındaki uzun vadeli dengeleme hareketini sürdürmeye çalıştı. Soğuk Savaş döneminde ABD, Atina ile Ankara arasında bir savaşı engellemeyi başardı, ancak iki müttefiki arasındaki anlaşmazlıkları çözemedi. Yunanistan’a kıyasla jeostratejik değeri nedeniyle Türkiye’ye yıllarca stratejik öncelik verildi. Ancak Yunanistan, Ankara ile yaşadığı gerilim nedeniyle son yıllarda ABD için stratejik bir önem kazandı.
Pek çok yorumcu, ABD’nin Türkiye’yi müzakere masasına itmek için Ankara’nın rakibi Atina ile ilişkilerini güçlendirdiğine inanıyor. Söylemeye gerek yok ki, son birkaç yılda, Türkiye’nin Rus yapımı S-400 füze savunma sistemini satın alması en zorlu konu olmakla birlikte, Ankara ve Washington arasındaki ilişkiyi test eden birkaç gelişme oldu. Ancak Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Perşembe günü yaptığı açıklamada, Türkiye ve ABD’nin S-400’lerle ilgili anlaşmazlıklar konusunda ortak bir çalışma grubu kuracağını ve iki ülkeden yetkililerin F-35 savaş uçağının çözümü için ikinci tur görüşmeleri yapacaklarını söyledi. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 satın alması, Washington’u Türkiye’yi yeni nesil F-35 programından çıkarmaya sevk etti.
Ancak ilişkinin sorunlu durumuna rağmen Biden yönetimi, Doğu Akdeniz’deki etki alanını artırma nihai hedefine ancak hem Türkiye’ye hem de Türkiye’ye karşı tarafsız ve dengeli bir politika izleyen seleflerinin izlediği yolu izlemesi halinde ulaşabilir. Bölgede gerginlikten ziyade diplomasi peşinde olan Biden yönetimi için Türkiye ve Yunanistan aynı madalyonun farklı yüzleri olan iki vazgeçilmez müttefik olarak görülmelidir.
