Theseus’un gemisi nedir?
Theseus’un gemisi, Batı felsefesi tarihinde, kimlik ve zaman içindeki değişimle ilgili eski bir paradokstur. Plutarch’ın bahsettiği ve daha sonra Thomas Hobbes tarafından geliştirilen Theseus’un gemisi, modern ve çağdaş metafizik içinde çeşitli kimlik teorileri üretti.
Theseus’un gemisiyle ilgili tartışmalar tipik olarak, tanımlayıcı (veya niteliksel) ve sayısal olmak üzere iki tür kimlik ve özdeşliğin ayırt edilemezliği ilkesi olarak bilinen erken modern filozof Gottfried Wilhelm Leibniz ile ilişkilendirilen bir özdeşlik ilkesi açısından çerçevelenir. veya Leibniz yasası (ayırt edilemezlerin kimliği) olanak da isimlendirilir. Tanımlayıcı kimlik, aynı (ilişkisel olmayan) özelliklerin veya niteliklerin tümünü paylaşan iki veya daha fazla farklı şey arasında elde edilen bir ilişkidir. Örneğin, G.W.F. Hegel’in ders verdiği oda, Arthur Schopenhauer’in ders verdiği odayla aynıydı, yani odaların farklı yerlerde veya zamanlarda var olduğu, ancak her bakımdan birbirinin tam kopyası olduğu anlamına geliyordu.
Sayısal özdeşlik, bir şey ile kendisi arasında elde edilen bir ilişkidir – yani, her şeyin kendisiyle olan ve başka hiçbir şeyle olmayan bir ilişkisidir. (Ancak sayısal özdeşlik ifadelerinde, kendiyle özdeş olan şeye tipik olarak iki veya daha fazla farklı ad veya tanımla atıfta bulunulur: örneğin, “Mark Twain, Samuel Clemens ile aynıdır.”) Böylece, Hegel’in ders verdiği oda, sayısal anlamda Schopenhauer’in ders verdiği odayla aynıdır ancak iki filozof bir ve aynı odada ders vermişlerse o zaman özdeştir.
Leibniz yasasıyla ilgili olarak, ilke, eğer bir x nesnesi y ile sayısal olarak aynıysa, o zaman x’i tutan herhangi bir özellik y’yi de tutar ve y’yi tutan herhangi bir özellik, x’i de tutar. Başka bir deyişle, x ve y sayısal olarak aynıysa, x ve y tam olarak aynı özelliklere sahiptir. Biçimsel olarak ifade edildiğinde, ilke şöyledir: (x = y) ⊃ (Fx ≡ Fy), burada = “eşittir” anlamına gelir, ⊃ “eğer… o zaman” anlamına gelir ve ≡ “eğer ve ancak” anlamına gelir.
Theseus’un gemisinin (Girit’in Minotaur’unu katleden efsanevi Attika kahramanı) gemisinin asıl sorunu, Plutarch tarafından “Life of Theseus” adlı eserinde anlatılmıştır:
Heraklitos’a göre, varlıklar sürekli değişmektedir. Bu nedenle yukarıdaki konu bir paradoks değildir, Theseus’un gemisi daha Atina’ya vardığı günün ertesinde farklı bir gemi olmuştur.
Aristo’ya göre bir varlığı tanımlayan dört neden vardır. Şekilsel neden veya şekil, bir varlığın görünüşü, tasarımıdır. Maddesel neden, maddesidir. Aristo’ya göre bir şeyin neliğini şekilsel neden tanımlar, dolayısıyla Theseus’un gemisi, aynı gemi olarak kalmıştır, zira şekli değişmemiştir. Aristo’nun diğer bir nedeni nihai neden veya maksattır. Theseus’un gemisinin tahtaları değişse de maksadı (Theseus’u taşımak) değişmemiştir, hala aynı gemidir. Son olarak etkin neden bir şeyin kim tarafından ve nasıl yapıldığıyla ilgilidir. Örneğin, bir geminin hangi tür ustalarla, ne tür aletlerle yapıldığı. Theseus’un gemisini ilk yapan ustalar ve onların aletleri, gemiyi onaranlarla aynı olduğu için, bu neden açısından da gemi aynı kalmıştır.
Geminin hala Theseus’un gemisi olduğunu söyleyenlere karşı ikinci bir soru daha ortaya atılmıştır: Değiştirilen tüm parçalar bir tarafta saklansa ve bunlar kullanılarak ikinci bir gemi yapılsa, bu Theseus’un gemisi olur mu?
Hobbes’un sunduğu sorunun versiyonu (De Corpore adlı eserinde), geminin eski kalasların korunduğunu ve başka bir gemi inşa etmek için “aynı sırayla” bir araya getirilmiş olduğunu varsayarak bir komplikasyon ortaya koyar. Bu modern versiyon çeşitli şekillerde formüle edilmiştir; bunu göstermenin bir yolu şudur. Tamamen ahşap kalaslardan yapılmış yeni inşa edilmiş bir gemiye Ariadne adı verilir (Kral Minos’un Minotaur’u öldürdükten sonra Theseus’a kaçmasına yardım eden kızının adından gelir) ve denize açılır. Gemi seyir halindeyken, inşa edildiği kalaslar (kademeli olarak ve birer birer) yeni kalaslarla değiştirilir, her bir yedek kalas, yerini aldığı kalas ile tanımlayıcı olarak aynıdır. Orijinal kalaslar karaya çıkarılır ve Pire’de (antik Atina limanı) saklanır. Tüm kalaslar değiştirildikten sonra, tamamen yedek kalaslardan inşa edilen gemi hala Ege Denizi’nde yelken açar. Eski kalaslar daha sonra yeni bir gemi (Pire gemisi) oluşturmak için Pire’deki kuru bir havuzda monte edilir. Pire gemisini oluşturan kalaslar, Ariadne’yi ilk oluşturdukları zamanki gibi düzenlenmiştir. Leibniz yasasına (ve sağduyuya) göre, Ege gemisi ve Pire gemisi aynı gemi değildir. Ama hangisi (eğer bunlardan biriyse) Ariadne ile aynı gemidir? Theseus’un gemisinin sorunu, bu soruya doğru cevabı bulamama sorunudur.
Theseus’un gemisine benzer bir soruna, çeşitli Hıristiyan teolojik doktrinlerinin, özellikle Üçlü Birlik, Enkarnasyon ve Efkaristiya öğretilerinin felsefi eleştirmenleri tarafından işaret edilmiştir. Örneğin birçok filozof, Üçlü Birlik (Baba, Oğul ve Kutsal Ruh’un tek Tanrılığındaki birlik) doktrininin özdeşliğin geçişliliği ilkesini ihlal ettiğini söyler. Çünkü örneğin, Baba ve Oğul, Tanrı ile aynıdır, ancak birbirleriyle aynı değildir.
Theseus’un gemisi, modern hukuktaki bazı sorunlarla ilgilidir. Örneğin, Theseus’un bir gemisi yerine otomobili olsaydı, tüm parçaların değişmesi ruhsat ve sigortayla ilgili sorunlar doğuracaktı. Araçların şasi numaraları en belirleyici unsur olarak ruhsatın üzerine kaydedildiğine göre, hukuksal açıdan şasi numarasının değişmesi, aracın değişmesi anlamına gelir mi? Theseus’un şasi numarası değiştirerek yeni bir araca sahip olduğu öne sürülürse, yeniden alım-satım vergisi ödemesi gerekir mi? Şasi değişiminden önceki sigorta poliçesi hala geçerli olur mu?
Paradoksun kişilik sorunuyla da ilgisi vardır. Tüm organları zamanla nakledilerek yenilenmiş bir insan, başlangıçtakiyle aynı kişi midir? Hayatımız boyunca vücudumuzdaki tüm atomlar doğal bir şekilde yenileriyle değişse, bu hayatı sürenin tek bir kişi olduğu söylenebilir mi?
Theseus gemisi sorununa önerilen diğer çözümler ve ilgili bulmacalar, maddi oluşum teorilerine, “katı” ve “gevşek” özdeşlik arasında varsayılan bir ayrıma ve “zamansal parçalar” kavramına dayanan yeni ilişkileri birleştirdi örneğin; metafizik: Zaman içinde kalıcılık.
