Türkiye’nin dış politika belirsizliğinin üç alanı
Türkiye 2021’e dış ilişkilerde yoğun bir gündemle başladı. Başlıca dış politika konuları üç bölüme ayrılabilir.
Bir bölüm, ABD ile ilişkileridir. Bu bölümdeki dosyalar arasında Türkiye’nin Rus yapımı S-400 hava savunma sistemini satın alması, F-35 süper savaşçılarının ortak yapımından çıkarılması ve Türkiye’ye uygulanacak yaptırımlar yer alıyor. Ayrıca iki konu daha var: Türkiye’nin Temmuz 2016 askeri darbe girişiminin arkasındaki beyni olduğuna inandığı Fethullah Gülen’in iadesi talebi ve Amerikan yaptırımlarını atlatmadaki rolü nedeniyle Türk devlet bankası Halkbank’a yönelik ABD yargılama prosedürü İran üzerine. Cumhurbaşkanı seçilen Joe Biden’in bu son iki dosyayı Türkiye’ye daha fazla baskı yapmak için kullanıp kullanmayacağı belli değil.
İki ülke Beşar Esad’ı Suriye’nin anayasal sürecinin dışında tutmak için işbirliği yapıyor ve İdlib’de ABD, Türkiye’nin Suriye hükümetinin güçlerinin ilerlemesini durdurma politikasını destekliyor. Durumu daha karmaşık hale getirmek için Ankara, Washington’un desteğini alırken, eyalette çatışma önleme politikasının uygulanmasında – en azından teorik olarak – Rusya ile de işbirliği yapıyor.
Cumhurbaşkanlığı kampanyası sırasında Biden, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a karşı sert bir anlatım kullandı, ancak Türkiye dosyasını nasıl ele alacağı henüz detaylandırılmadı. Ankara’nın sahip olabileceği tek umut, deneyimli bir devlet adamı olarak Biden’ın Türkiye’yi Rusya’nın tarafına daha fazla itmenin maliyetini akılda tutmasıdır.
Türkiye’nin 2021 dış politika gündeminin ikinci bölümü, Rusya ile girift ilişkileriyle ilgili. Suriye ve Libya’da bu iki ülke bir yandan işbirliği yaparken diğer yandan karşıt tarafları destekliyor. Türkiye, Rus Wagner Grubu’nun paralı askerleri tarafından desteklenen Halife Hafter’in güçlerine karşı BM destekli Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne (GNA) yardım etti. UMH’nin kuvvetleri Batı Libya’daki birkaç şehri geri aldıktan sonra ülkede askeri denge gelişiyor gibi görünüyor. Bu göreceli istikrar pekiştirilebilirse, ülkenin yeniden birleşmesi için demokratik bir sürece yol açabilir. Ancak tünelin sonunda henüz bir ışık görünmüyor.
Bu karmaşık geçmişe rağmen, Rusya, Türkiye ile NATO arasında bir boşluk bırakma politikasını ustaca yönetti. Bu politikayı 2021 ve sonrasında da sürdürebilir.
Azeri-Ermeni ihtilafı nedeniyle Türkiye ile Rusya arasında da yeni bir dosya açıldı. Rusya, Türkiye’nin kendi arka bahçesi olarak gördüğü bir bölgeye karışmasını istemez. Ancak geçen yılın sonlarında yaşanan askeri çatışmalarda Ankara’nın Azerbaycan’a verdiği güçlü desteği tamamen göz ardı edemezdi. Türkiye artık kapıya ayak bastı. Orada tutup tutamayacağını bekleyip görmemiz gerekecek.
Üçüncü bölüm, Türkiye’nin Avrupa ülkeleriyle hem AB hem de Avrupa Konseyi açısından sorunlu ilişkileridir. Türkiye’nin AB’ye katılım süreci derin dondurucuda.
Avrupa Konseyi ile ilgili olarak, Aralık ayının son haftasında Türkiye meydan okurcasına, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin hapisteki eski Kürt yanlısı Eşbaşkanı Selahattin Demirtaş’ın davasına ilişkin kararını uygulamayacağını açıkladı. Demokrasi Partisi (HDP). Bu, Türk anayasasının “Uluslararası anlaşmalar ile Türk kanunları arasında bir ihtilaf olması durumunda, uluslararası anlaşmaların hükümleri geçerli olacaktır” diyen 90. maddesine tamamen aykırıdır. Türkiye böylelikle Avrupa ile olan ihtilaflı konular kataloğuna yeni bir tartışma ekledi.
Ayrıca Avrupa dosyasında, geçen yıldan kalan çözülmemiş bir ihtilaf, Doğu Akdeniz’de enerji keşfidir. Yunanistan ve Kıbrıs, AB’yi Türkiye’ye silah satışına yasak getirmeye çağırdı, ancak bloğun Aralık ayı başındaki zirvesi bu talebe uymayı reddetti ve bunun yerine NATO’nun mahkemesine teslim oldu. Bu erteleme, Kuzey Atlantik ittifakının bahar zirvesine kadar geçerlidir.
Türkiye’nin transatlantik toplum için bir sorumluluk haline geldiğini söyleyen uyumsuz sesler yükseldi. Biden yönetiminin değerlendirmesi, Türk dosyasının nasıl ele alınacağı konusunda çok önemli olacak. Avrupa-Atlantik camiasında hiçbir ülke vazgeçilmez değil ama Türkiye doğu-batı dengesinde önemsiz bir oyuncu değil.
Türkiye’yi Atlantik toplumu ile Rusya arasındaki ilişkilerinde nereye koyacağına dair sağlam bir değerlendirmeye ihtiyaç var.
