Türkiye’nin Dağlık Karabağ ihtilafındaki rolü nedir?
NATO, Amerika Birleşik Devletleri, Rusya ve İran, Azerbaycan ile Ermenistan arasında tartışmalı Dağlık Karabağ bölgesinde Eylül ayı sonlarında çıkan yoğun çatışmanın durdurulması için defalarca çağrıda bulundular.
Türkiye de ateşkes çağrısı yaptı, ancak farklı bir üslup gösterdi.
Ekim ayı başlarında, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Azerbaycan’ın “hem kendi topraklarını savunmak hem de işgal altındaki Karabağ’ı kurtarmak için yaptığı büyük harekata” övgüde bulundu.
Erdoğan, Türkiye’nin “dost ve kardeş Azerbaycan’ı tüm imkanlarımızla ve tüm kalbimizle” desteklediğini ve olmaya devam edeceğini söyledi.
Dağlık Karabağ, Ermenistan da dahil olmak üzere uluslararası alanda Azerbaycan toprağı olarak tanınmaktadır, ancak 1990’larda bir savaşta Bakü’den ayrılan etnik Ermenilerin hakimiyetindedir.
Azerbaycan topraklarının işgaline son verilmesi çağrısında bulunan birçok BM kararına konu oldu.
Türkiye ve Azerbaycan’ın güçlü ekonomik, askeri, kültürel ve dilsel bağları vardır. Erdoğan, ülkelerin “bir millet, iki devlet” olduğunu söyledi.
Bu arada Türkiye ve Ermenistan’ın çetrefilli bir tarihi var. Ermenistan, Osmanlı’nın son döneminde 1,5 milyona kadar Ermeni’nin öldürülmesini “soykırım” olarak nitelendiriyor ve Türkiye bunu yalanlıyor.
Okumaya devam et: Putin, Rusya Yurtdışında COVID-19 Aşısını Üretmeye Hazır
Ankara’nın Bakü’ye sesli ve ateşli desteği, onu tehlikeli bir çatışmaya yakıt eklemekle suçlayan Batılı ülkeleri kızdırdı.
Bugüne kadar, her iki tarafta düzinelerce vatandaş da dahil olmak üzere 1.000’den fazla insan öldürüldü.
Analistler, Türkiye’nin bu savaş turunda Azerbaycan’a verdiği sağlam desteğin, 1990’lardan bu yana bölgede yaşanan en ciddi alevlenmelerde önemli bir rol oynadığını ve Ankara’nın bölgedeki daha geniş hedeflerine ilişkin içgörüleri ortaya çıkardığını söylüyorlar.
“Koşulsuz” destek
Türkiye, Azerbaycan’ın bölgedeki tartışmalı topraklarla ilgili iddialarını her zaman desteklerken, Ermenistan ile daha önceki çatışmalarında Bakü’ye destek olmak için önemli bir retorik veya askeri rol oynamadı.
Türkiye ve Azerbaycan’ın ilişkileri 2008 yılında Türkiye’nin Ermenistan ile yakınlaşma politikası izlediği için büyük bir darbe aldı.
Şu anda İstanbul merkezli düşünce kuruluşu Ekonomi ve Dış Politika Çalışmaları Merkezi’nin (Edam) başkanı olan eski bir Türk diplomat olan Sinan Ülgen, “Türkiye ile Ermenistan arasındaki bu diplomatik çabaların başarısızlığı Türkiye-Azerbaycan ilişkileri için bir dönüm noktasıydı” dedi. El Cezire.
Bundan sonra ilişki düzeldi ve derinleşti.
Petrol ve doğalgaz zengini devlet, çok daha fakir komşusu Ermenistan’a karşı askeri üstünlük elde etmek için yoğun bir şekilde harcadığından, son 10 yılda Türkiye ile Azerbaycan arasında askeri bağlar önemli ölçüde derinleşti.
Türkiye, Azeri silahlı kuvvetlerinde subay yetiştiriyor ve Azerbaycan’ın İsrail ve Rusya’dan sonra üçüncü en büyük silah tedarikçisi haline geldi – Moskova, Erivan ile bir savunma anlaşması olmasına rağmen hem Ermenistan’ı hem de Azerbaycan’ı silahlandırıyor.
2015’ten bu yana milliyetçi figürler Türk devletinde öne çıkmaya başladı ve Erdoğan’ın iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), parlamento çoğunluğu için müttefiki Milli Hareket Partisi’ne (MHP) bağlı.
Parti içindeki pek çok kişi Azerbaycan’ı destekliyor ve Kafkaslar ve Karadeniz’in jeopolitiğini yüksek öncelikler olarak görüyor.
Bu arada AKP’nin mevcut dış politikası, iktidarının ilk ve orta yıllarında izlediği “komşularla sorun yok” yumuşak güç yaklaşımından kaymıştır.
Türkiye, son yıllarda Suriye, Libya ve Kuzey Irak’a askeri müdahalede bulunmuş ve Doğu Akdeniz’de enerji hakları ve deniz sınırları konusunda Yunanistan ve Kıbrıs ile olan anlaşmazlıkta daha iddialı bir yaklaşım izlemiştir.
Türkiye, özellikle geçen yıl Azerbaycan’a verdiği destek konusunda daha cesur hale geldi.
ABD’nin Ankara’daki Alman Marshall Fonu’nun müdürü Özgür Unluhisarcıklı, El Cezire’ye verdiği demeçte, “Türkiye’nin uzattığı en önemli destek söylem ve manevi destek anlamında.”
“Türkiye, Azerbaycan’ı daha iddialı olmaya teşvik ediyor.”
Temmuz ayında, Dağlık Karabağ’ın kuzeyindeki Azeri ve Ermeni güçleri arasında doğalgaz boru hatlarına yakın çatışma çıktıktan sonra Türkiye, Azerbaycan’a “koşulsuz” destek sözü verdi.
Azerbaycan ve Türkiye, Temmuz ve Ağustos aylarında ortak askeri tatbikatlar düzenledi ve Türkiye, F-16 savaş uçaklarından ikisini Azeri’nin Gence kentinde bıraktı. Bu arada Türkiye’nin Azerbaycan’a silah satışları bu yıl altı kat arttı. Satışlar arasında sofistike Türk yapımı Bayraktar TB2 silahlı drone’lar yer alıyor.
Amerikan Dış Politika Konseyi Orta Asya-Kafkasya Enstitüsü müdürü Svante E Cornell El Cezire’ye, Azerbaycan ve Türkiye’nin Ermenistan’ın milliyetçi ve daha Batı yanlısı Başbakanı Nikol Paşinyan’ı seleflerinden daha fazla tehdit olarak gördüğünü söyledi.
Ancak Paşinyan Moskova’da popüler değil – ve Bakü, Ermenistan’ın yanı sıra Azerbaycan ile de derin bağları olan Rusya’nın şu anda Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’a saldırmasına engel olmayacağını düşünüyordu.
Bu arada Ermenistan, Osmanlı İmparatorluğu’nu bölmeyi ve daha geniş bir Ermenistan’a izin vermeyi amaçlayan, ancak Lozan Antlaşması’nın yerini alan Türkiye’de kalıcı bir öfke kaynağı olan Sevr Antlaşması’nın 100. yıldönümünü kutlamak için Ağustos ayında bir konferans düzenledi. modern Türkiye Cumhuriyeti’nin sınırlarını oluşturdu.
Cornell, “Bu, Ermenilerin Türkiye’ye diplomatik savaş ilan ettiği hissini daha da kötüleştirdi” dedi.
Cornell’e göre, Azerbaycan – tam Türk desteğiyle ve Rusya’nın önüne çıkma ihtimalinin düşük olduğu – askeri üstünlüğünü zorlamanın doğru zamanının geldiğine karar vermiş olabilir.
‘Oyun değiştirici’
Bakü, geçtiğimiz ay Ermeni işgali altındaki topraklarda önemli kazanımlar elde ettiğini söylüyor. 22 Ekim’de Azerbaycan, Ermeni güçlerini İran sınırının tam kontrolünü ele geçirmek için sürdüğünü söyledi.
Unluhisarcıklı, “Çatışmanın bu aşamasında Türk insansız hava araçları ezber bozdu” dedi.
Azerbaycan’ın İsrail yapımı “kamikaze” drone’larının aksine, Türkiye’nin insansız hava araçları çok amaçlıdır. Ayrıca, Ermenistan’ın eskimiş bazı Rus askeri donanımlarından teknolojik olarak üstün görünmektedirler ve Ermenistan’ın siperlere ve geleneksel araçlara güvenmesine ciddi bir tehdit oluşturmaktadır.
Ermenistan ayrıca Türkiye’yi hem kendi askeri personelini hem de Suriyeli paralı askerleri Azerbaycan’a göndermekle suçladı – hem Ankara hem de Bakü bunu reddediyor.
Ülgen, son yıllarda Türk askeri uzmanlığının aktarılmasının Azerbaycan’ın savaş alanındaki görünürdeki kazanımlarında önemli bir faktör olduğunu söyledi.
“Nihayetinde, bu sefer açıkça Azerbaycan’ın askeri birimleri etrafında geçmiş durumlardan çok daha iyi performans gösterdiğine göre, bu bir fark yarattı.”
Türkiye’nin hedefleri nelerdir?
Ankara’nın Azerbaycan’dan gaz ithalatı 2020’nin ilk yarısında yüzde 23 arttı. Azerbaycan’ın devlet petrol şirketi SOCAR, Türkiye’deki en büyük yabancı yatırımcı oldu.
Ülgen, Türkiye’nin aynı zamanda etkili bir bölgesel güç olmayı hedeflediğini ve Dağlık Karabağ sorununun gelecekteki siyasi çözümünde daha fazla pay sahibi olmak istediğini söyledi. Ankara, AGİT Minsk arabuluculuk grubuna Rusya, Fransa ve ABD tarafından etkisiz bir şekilde başkanlık edildiğini düşünüyor.
Ülgen, “Karabağ’da amacın Rusya’nın etkisini ortadan kaldırmak olmadığı anlamında Türkiye gerçekçi” dedi. “Türkiye nüfuz kazanmaktır, böylece Türkiye Rusya üzerinde Suriye veya Libya’da potansiyel olarak kullanabileceği bir nüfuz elde eder.”
Cornell, Rusya’nın artık böylesine sağlam bir Türk desteğine sahip olduğu için Azerbaycan’daki nüfuzunu kaybetme konusunda temkinli olduğunu söyledi.
“Bence [Azerbaycan’da Türk etkisinin artması] jeopolitiği gerçekten değiştiriyor ve Rusya’nın bölgedeki uzun vadeli hakimiyetini zayıflatıyor” dedi.
Ülgen, Azerbaycan’a desteğin şu anda Türkiye içinde, özellikle de Türkiye’nin doğrudan çatışmaya dahil olmadığı için ana muhalefet de dahil olmak üzere geniş bir halk desteğinden yararlandığını söyledi.
“Dolayısıyla, bu anlamda, Türkiye’nin çatışmaya maruz kalması, her durumda çok sınırlı.”
Ancak çatışma, Azerbaycan ve Türkiye için de riskler getiriyor.
“Kırmızı çizgi” riskleri
Türkiye, çatışmalar devam ederse ve Ankara’nın her iki tarafta da artan sayıda sivil ve genç askerin sakatlanıp öldürüldüğü bir çatışmanın alevlerini körüklediği görülürse, herhangi bir müzakerede uluslararası duruşuna daha fazla zarar verebilir ve elini zayıflatabilir.
Moskova, Ermenistan ile savunma paktını harekete geçirir ve onun adına askeri müdahalede bulunursa, Türkiye’nin doğrudan müdahalesi ve Türkiye ile Rusya arasında hiçbir ülkenin istemediği bir çatışma ihtimalini artıracaktır.
Cornell, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlhan Aliyev’in Rusya’nın tepkisini tetikleyebilecek kırmızı çizgileri kesinlikle anladığını söylüyor.
Cornell, “Kesinlikle Türk liderliğinden çok daha temkinli bir insan, bu da bana Türkler durması gerektiğini düşünmeden duracağını düşündürüyor” dedi.
Yine de savaşlar her zaman istenmeyen sonuçlar ve yanlış hesaplamalar riskiyle yüklenir.
Azeri bir analist ve Ankara’da yaşayan yazar Cavid Ağa, Azerbaycan’ın savaş alanındaki kazanımlarının Azeri halkı arasında göz ardı edilmesi zor olacak bir ivme duygusu ve beklentileri artırdığını söyledi.
El Cezire’ye, “Şimdi durdurmak isteseler bile, [Azeri halkı] buna şiddetle karşı çıkacak – insanlar savaşı sonuna kadar sürdürmeyi talep edecekler,” dedi. Şu anda zafere odaklanmış durumdalar – barışa ya da herhangi bir müzakereye değil.
Bir noktada istese bile, Türkiye Azerbaycan üzerinde askeri harekatını durduracak kadar etkili olmayabilir.
Cornell, “Azerbaycan çok bağımsızdır” dedi. “Ulusal çıkarları açısından hayati önem taşıyan herkese meydan okumaya istekli oldular.”
Bu arada Rusya şimdiye kadar Türkiye’yi ateşkes müzakerelerinin dışında bıraktı.
Ünlühisarcıklı, Moskova’nın Kafkaslar’da Ankara’ya göre muazzam lojistik ve siyasi üstünlükleri olduğunu söyledi.
“Bunun sonunda, Rusya barış şartlarına aracılık edecek ve karar verecektir. Ve sanırım Türkiye bunun farkında. ”
