Azerbaycan-Ermenistan ilişkilerinde son dönemde birçok önemli gelişme yaşandı. Bunlardan ilki, geçen yıl 14 Aralık’ta Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan arasında Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel’in kolaylaştırıcılığında gerçekleşen bir görüşmeydi. Bu, Azerbaycan ve Ermeni liderler arasında otuz yıldır Rusya’nın bulunmadığı ilk toplantıydı.
İkincisi, karşılaşmayı iki ülke arasındaki “müzakere sürecinin” gerçek başlangıcı olarak nitelendiren Charles Michel tarafından kolaylaştırılan 6 Nisan’da Brüksel’de yapılan bir toplantıydı.
Üçüncüsü, Paşinyan’ın 13 Nisan’da Ermeni parlamentosunda yaptığı önemli bir konuşmaydı ve şunları söyledi: “Bugün, uluslararası toplum bize, dünyada ikili düzeyde toprak tanımayan tek ülke olmamızı açıkça söylüyor. Türkiye’nin müttefiki Azerbaycan’ın bütünlüğü sadece Artsakh (Ermenilerin Karabağ için kullandığı isim) için değil, Ermenistan için de büyük bir tehlikedir. Bugün uluslararası toplum bize Artsakh’ın statüsü konusunda çıtayı biraz düşürmemizi ve Ermenistan ve Artsakh çevresinde büyük bir uluslararası konsolidasyonu garantilememizi söylüyor. Aksi takdirde uluslararası toplum, size yardım etmek istemediğimiz için değil, size yardım edemeyeceğimiz için bize güvenmeyin diyor.”
- Ukrayna krizi Rusya’nın Güney Kafkasya’ya olan ilgisini etkileyebilir
- Türkiye’nin İsrail ile Hamas arasında dikkatli bir şekilde çit çekmesi
Ayrıca Karabağ sorununun kendi görüşüne göre bölgesel değil, orada yaşayan Ermenilerin hak ve özgürlüklerini ilgilendiren bir sorun olduğuna dikkat çekti.
Ermenistan onlarca yıldır bu konuyu bir toprak sorunu olarak görüyor. Paşinyan, bu ayrımı yapan ilk Ermeni siyasi lideri oldu. Aslında, Sovyetler Birliği dağılırken Ermenistan, kendisini Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün ve Sovyet dönemi sınırlarının korunmasına adadı. Böylece toprak sorunu 1991’de çözülmüştü.
Yalnızca güçlü bir seçim yetkisi kazanmış bir siyasi lider böyle cesur bir adım atabilirdi. Paşinyan’ın açıklaması beklendiği gibi hem mecliste hem de sokaklarda fırtınaya neden oldu. Parlamentodaki muhalefet grubu meclis oturumlarını bir hafta süreyle boykot etti. Bunlar son derece politize bir ortamda anlaşılabilir tepkilerdir. Uluslararası anlaşmalar Azerbaycan’ın tarafında olduğu için boykot olayların gidişatına sınırlı bir etki yapacaktır.
Paşinyan’ın mecliste yaptığı konuşmayla artık bir eşik aşıldı. Daha fazla tepki beklenebilir, ancak her şey çoğulcu bir toplumda olduğu gibi gelişiyor.
Paşinyan’ın yaklaşımının faydalarından biri, onu Karabağ sorununun kalbine değinen ilk siyasi lider yapmasıdır. Şimdiye kadar hiçbir lider Karabağ Ermenilerinin hak ve özgürlükleri ile Ermenistan’ın bağımsız bir ülke olma yolunda üstlendiği uluslararası yükümlülükler arasında bir ayrım yapamamıştı.
Rusya’nın Azerbaycan-Ermenistan ikili görüşmesinde geçici olarak yer almaması, elbette süresiz olarak rafa kaldırılacağı anlamına gelmiyor. İkinci Karabağ Savaşı’nın ateşkesinden sonra Moskova, diğer iki eşbaşkan olan ABD ve Fransa’yı fiilen dışlayarak Minsk Sürecini tekelleştirdi. Rusya şu anda Ukrayna’da NATO ile neredeyse savaş halinde olduğundan, Minsk Süreci eşbaşkanları toplantı yapamayabilir, ancak Rusya yine de komutada kalmak adına sürece bağlı kalabilir.
İkinci Karabağ Savaşı’ndan sonra, görevleri iki yönlü olacak bir Ortak Hudut Komisyonu kurulması konusunda geniş bir anlaşmaya varıldı. Biri, Azerbaycanlıların veya Ermenilerin yaşadığı köylerin sınırlarının belirlenmesi sürecidir. Sovyet döneminin neredeyse yetmiş yılında, belirli bir köyde Azerbaycanlıların mı yoksa Ermenilerin mi yaşadığı çok önemli değildi, çünkü ikisi de Sovyet vatandaşıydı. Köyün sınırları da önemli değildi, oysa sınırlar artık çok önemli bir konu haline gelebilir. Orijinal sınırlar 1921’de Josef Stalin tarafından çizildiğinden, Rus arşivleri şimdi önemli hale gelecek. Rusya muhtemelen bu avantajı AB aracılı müzakereleri dengelemek için kullanacak.
İkinci görev, sınır belirleme, direkler dikerek sınırın fiziksel olarak işaretlenmesi sürecidir.
Azerbaycan, Ermeni asıllı vatandaşlarının hak ve özgürlüklerini korumayı taahhüt etmesine karşı çıkmayacaktır. Görünüşe göre, AB Konseyi başkanını bu uluslararası taahhütlere her iki tarafça da gerekli değişiklikler yapılarak uyulması gerektiğine ikna edebildi.
Her iki ülkeyi de engebeli bir yol bekliyor. Köklü karşılıklı olumsuz algılar nedeniyle, her iki ülkedeki fanatikler sürece itiraz edecek ve süreci durdurmaya çalışacak, ancak akıl hakim olursa, bu tür engeller ılımlı ve gerçekçi liderler tarafından aşılabilir.
