Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 6 Şubat’ta “Türkiye, Türk mahkemelerine saygı göstermeyen Avrupa Konseyi’ne de saygı duymaz” dedi. Bunu, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin Türkiye’ye yönelik “ihlal davasının” başlatılması yönünde aldığı karar üzerine söyledi.
Erdoğan’ın açıklaması, Türkiye’nin anayasasının 90. maddesinde “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası anlaşmalar kanun hükmündedir” hükmüyle çelişiyor. Bu anlaşmalar hakkında Anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne uygun olarak yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası anlaşmalar ile kanunların aynı konudaki hüküm farklılıklarından dolayı ihtilafa düşmesi halinde milletlerarası anlaşma hükümleri esas alınır.”
Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni usulüne uygun olarak onaylamış ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) yargı yetkisini tanımıştır. Bu nedenle, ikincisinin kararlarına uymak zorundadır.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, AİHM’nin Türk işadamı ve hayırsever Osman Kavala hakkında verdiği kararı uygulamayı reddetmesi nedeniyle 2 Şubat’ta Türkiye’ye yönelik “ihlal davasının” resmen başlatılmasına karar verdi.
Türkiye kararın uygulanmasını reddederse, bir sonraki adımın AİHM’den Türkiye’nin mahkemenin kararını uygulama yükümlülüğünü yerine getirip getirmediğini belirlemesini isteyeceği önceden biliniyordu.
Geçen yıl 2 Aralık’ta Bakanlar Kurulu tarafından alınan bir önceki karar, Kavala’nın serbest bırakılmaması durumunda ihlal davasının açılacağının son hatırlatmasıydı. Bu karar, toplam 47 ülkeden 35’inin karar lehinde oy kullanması ile kabul edildi. Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu üç ülke karara karşı oy kullanmıştı. Yedi ülke çekimser kaldı ve iki ülke – Polonya ve Bosna Hersek – oylamaya katılmadı.
Bir önceki oylamadan bu yana oyların düzeninde küçük bir değişiklik oldu. Bir önceki oylamada çekimser kalan Moldova bu kez taraf değiştirerek Türkiye aleyhine oy veren 35 ülkenin arasına katılarak sayısını 36’ya çıkardı. Lehte oy veren üç ülke – Azerbaycan, Macaristan ve Türkiye – değişmedi. Polonya ve Bosna-Hersek yine oylamaya katılmadı.
Oyların dağılımı, üçü – Macaristan, Polonya ve Romanya hariç – 27 AB üye ülkesinin tamamının Türkiye’ye karşı oy kullandığını gösteriyor. Bu incelik önemlidir, çünkü bir kararın reddedilebilmesi için en az 15 ülkenin reddi gerekir. Bu nedenle, herhangi bir ülkenin değişen tarafları ve Türkiye’ye karşı bir yaptırım başlatma kararının reddedilmesi daha az olası hale geliyor.
AİHM, Türkiye’nin mahkemenin kararını uygulama yükümlülüğünü yerine getirmediği sonucuna varırsa, Ankara’ya uygulayacağı yaptırımın niteliğine Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi karar verecek.
Burada bir ironi var, çünkü Erdoğan 1997’de bir parti mitinginde bir şiir okudu ve şiddete ve dini nefrete tahrikten suçlu bulunup hapse atıldı. O dönemde Erdoğan bu cezanın iptali için AİHM’e başvurmuştu. Başka bir deyişle, AİHM’yi kendisine yapılan haksızlığın giderilmesi için meşru bir yer olarak görmüştür. Şimdi aynı AİHM kararlarına uyacağını söylüyor.
Öte yandan, Türkiye ile Avrupa Konseyi arasındaki anlaşmazlık, sağırlar diyaloğuna benziyor. Türkiye, AİHM’nin Kavala’ya ilişkin kararının gereği gibi uygulandığını ancak şimdi kendisine yeni bir dava açıldığını ve bu ikinci dava nedeniyle cezaevinde tutulduğunu söylüyor.
Kavala, hüküm giymeden dört yıldan fazla bir süredir cezaevinde tutuluyor. Şimdi geriye kalan soru, sonunda suçlu bulunmazsa adalet nasıl sağlanacak?
AİHM Başkanı Robert Spano, Kavala davası hakkında yorum yapmak istemediğini ancak genel kural olarak hükümetlerin yargı yetkisini tanıdığı mahkemelerin kararlarını uygulamakla yükümlü olduğunu söyledi.
Başkanının bu görüşüne rağmen, AİHM’nin kararları uygulayacak bir polis gücü bulunmamaktadır. Elinde tuttuğu tek araç siyasi baskıdır. Uygulanabileceği nihai baskı, bir üye ülkenin oy haklarının askıya alınması ve nihayetinde konseyden çıkarılmasıdır. Şu ana kadar hiçbir üye ülke hariç tutulmadı. Bir keresinde Azerbaycan benzer bir dava ile karşı karşıya kaldı, ancak Bakü hapiste tuttuğu kişiyi serbest bırakmaya karar verdiğinde o ülkeye karşı prosedür durduruldu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türkiye’nin AB yolunda ilerlemeye devam etme kararlılığı ile AİHM kararlarının uygulanmasına ilişkin tutumu arasında bir çelişki var.
