Türkiye ekonomik ortodoksluk karşısında uçuyor
Türk lirasının değeri geçen ayın başında rekor düzeyde düşük seviyelere indi. Bunun temel nedeni, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “neden faiz, sonuç enflasyon” diyen bir teoride ısrar etmesiydi. İslam’da faizin haram olduğunu defalarca vurgulamıştır. “Bu nedenle, onu yıkmaya kararlıyım. Bu ilahi bir emirdir ve ona uymaktan başka çaremiz yoktur.” dedi.
Bu değişken eğilimi durdurmak için Erdoğan, onlarca yıl önce test edilmiş ve kötü bir şekilde başarısızlığa uğramış bir mekanizmayı devreye soktu. 1967 yılında Türkiye döviz ihtiyacını karşılamak için Türk işçilerinin çalıştıkları Avrupa ülkelerinin bankalarına yatırdıkları tasarrufları çekmek istemiştir. Bu birikimleri Türk bankalarındaki “dönüştürülebilir mevduat hesaplarına” aktarmaya teşvik etti. Bu, 1970’lerin başında ülkenin hasta ekonomisi için bir can yeleği görevi gördü ve 3,5 milyar dolar değerinde döviz getirdi. Ancak, bu geçici rahatlamanın ardından mekanizmanın ekonomi üzerinde yıkıcı bir etkisi oldu.
1989’da merhum Cumhurbaşkanı Turgut Özal mekanizmayı sonlandırmaya karar verdiğinde, sert bir şekilde eleştirmiş ve Türkiye’nin, Türk lirasının değerini serbest piyasa ekonomisi kurallarına göre dalgalanmasına izin verirse, milyarlarca dolar tasarruf edebileceğini; “Bu parayla ülkedeki her aileye 1 milyon lira bağışlayabiliriz. 9.000 ek okul, 900 orta ölçekli fabrika, 500 hastane, 4.000 kilometre otoyol inşa edebilir ve 100.000 işçi için iş yaratabiliriz. Bu, zeki ve zeki olduklarına inananların icadıydı.” demişti.
Erdoğan’ın iki hafta önce başlattığı planın adı “Döviz korumalı Türk lirası mevduatı”. Adı orijinalinden biraz farklı. Muhtemelen yıllar önce kullanılanla aynı mekanizma olmadığını iddia etmek için. Bununla birlikte, hem strateji hem de etkileri hemen hemen aynı. Temel olarak, döviz sahiplerini Türk lirasına çevirmeye ve vadeli mevduat olarak bir lira dahi olsa hesabında tutmaya teşvik etmeyi amaçlamaktadır.
Erdoğan hükümeti, onlarca yıl önce yapılanların karbon kopyasını üretiyor. Mekanizmanın bel kemiği, Hazine’den sağlanan sübvansiyonlarla liranın değerinde meydana gelen kaybın tazmin edilmesidir.
Mekanizmaya daha yakından bakıldığında, birkaç tutarsızlık ortaya çıkıyor.
Birincisi, merkez bankası tarafından tanınan resmi faiz oranı hala yüzde 14’tür. Devlet bankalarının kredi verirken uyguladıkları faiz oranı yüzde 20, özel bankaların ise yüzde 25 ile 30 arasında değişiyor. Bu, sistemde büyük bir tutarsızlık olduğunu gösterir.
İkincisi, bir kişi parasını sabit vadeli bir hesaba yatırırsa ve herhangi bir nedenle fonlara erken erişmesi gerekiyorsa, Türk lirasının değer kaybı için tazminat almaya hak kazanamayacaktır. Yani bu işlem yüzünden para kaybedecekler.
Üçüncüsü, birçok kişi sabit bir geliri olmadığı için vadeli hesap açamayacak. Bu, satın alma güçlerindeki değer kaybının da telafi edilmeyeceği anlamına gelir.
Dördüncüsü, hükümete yakın birçok kişinin yeni mekanizma hakkında içeriden bilgi sahibi olduğu açıktı. 20 Aralık akşamı 1 doların 18.40 lira olduğu gün dövizlerini sattılar ve bir gecede liranın yüzde 50’den fazla değer kazanmasıyla geri aldılar. Muhalefet partileri o gece manipülasyona karışan içeriden kişilerin listesini istedi, ancak hükümet bu konuda sessiz kalmayı tercih etti.
Beşincisi, çoğu zaman hesap sahipleri, liranın değerindeki kayıpla orantılı olarak servetlerini artıracağından, varlıklarının döviz cinsinden gerçek değeri aynı kalacaktır. Ancak hükümet, yaratılan banknot hacmini artırarak hayali artışı finanse etmek zorunda kalacak. Sonuç olarak, liranın satın alma gücü düşecektir. Başka bir deyişle, bu mekanizma temelde nispeten zengin hesap sahiplerini fakir vergi mükelleflerinden gelen parayla sübvanse ediyor.
Türkiye, faiz oranlarını yapay olarak düşük tutmaya yönelik tedbirlerin yalnızca sınırlı bir etkiye sahip olduğunu öğrenmelidir. Asıl sorun, hukukun üstünlüğünün ve bağımsız yargının hakim olduğu rekabetçi ve şeffaf bir ortamda ekonominin doğru yönetilmesidir. Bu otomatik olarak yatırımı çekecektir. Tekerleği yeniden icat etmeye gerek yok.
