“Bilgi” kelimesini okuduğunuzda aklınıza gelen ilk şey nedir? Kara tahta üzerindeki bir matematik denklemi mi? Bir arkadaşınız için sakladığınız bir sır mı? En sevdiğiniz yemeğin tarifi mi? Siyaset dünyasındaki son gelişmeler mi? Aklınıza hangi fikir gelirse gelsin, yanılmıyorsunuz! Şu anda yaptığınız şey bile – bilgi hakkında düşünme eylemi – metaknowledge adı verilen kendi kategorisidir.
80 milyardan fazla nöronunuz ve yaklaşık 100 trilyon sinapsınız aracılığıyla içerilen ve taşınan bilgiyi bölmek göz korkutucu bir görev gibi görünebilir, ancak daha bilge zihinler bilginin karmaşıklığını bir dizi net yolla kategorize etmişlerdir. Bazı bölümler birbiriyle örtüşmektedir ve bilgi için evrensel olarak kabul edilen tek bir yapı yoktur, ancak aşağıdaki makale biraz netlik sağlayacaktır.
Bilgi Türleri
Genel olarak iki tür bilgi vardır: açık bilgi ve örtük bilgi.
Açık bilgi, kelimeler ve sayılar aracılığıyla tamamen paylaşılabilen ve bu nedenle kolayca aktarılabilen bir şeydir. Bu bilgi, matematiksel formüller, kanunlar, bilimsel makaleler ve metinler, operasyonel kılavuzlar ve ham veriler gibi tanıdığınız birçok formda olabilir.
Öte yandan örtük bilgi tamamen kişiseldir, gayri resmidir ve paylaşılması ya da ifade edilmesi oldukça zordur. Bu bilgi davranışlarda, eylemlerde, rutinlerde, alışkanlıklarda, tepkilerde, içgüdülerde, duyularda, sezgilerde ve bedensel deneyimlerde ifade edilebilir. Bu tür bilgi aynı zamanda inançlarımızdan ve kişisel değerlerimizden de etkilenir; dünyayı nasıl algıladığımızı ve dünyada nasıl hareket ettiğimizi etkileyen, sürekli değişen ve daha soyut bir bilgi havuzudur.
Ancak, bilginin bu iki geniş bölümü içinde, birçoğu aşağıda daha ayrıntılı olarak özetlenecek olan çeşitli başka türler de vardır.
Açık Bilgi (Explicit Knowledge)
Özünde, açık bilgi doğru ya da yanlış olduğu kolayca doğrulanabilen bir ifadedir. Örneğin, İngiliz alfabesinde 26 harf vardır ifadesi açık bilginin doğru bir ifadesidir. Benzer şekilde, Kuvvet = kütle * ivme, evren anlayışımızı ifade eden doğru bir ifadedir, çünkü bu temel bir fizik yasasıdır. Açık bilgi kelimeler, sayılar ve semboller aracılığıyla kaybolmadan doğru bir şekilde aktarılabilir. Ancak, okunduğu, dinlendiği veya yorumlandığı anda, alıcının önceki bilgilerinde var olabilecek farklılıklara dayalı olarak yanlış anlaşılma potansiyeli vardır!
Örtük Bilgi (Tacit Knowledge)
Örtük bilgi, daha açık bir ifadeyle, yalnızca veriler ve semboller aracılığıyla ifade edilemeyen bilgidir; doğrudan deneyim ve uygulama yoluyla kazanılan bir bilgidir. Örtük bilginin yaygın bir örneği, ayakkabı bağcıklarınızı nasıl bağlayacağınız, bisiklete nasıl bineceğiniz, bir müzik aleti nasıl çalacağınız veya odun nasıl keseceğinizdir. Bunları nasıl yapacağınızı öğrenmeye başladığınızda, imkansız olmasa da zor görünebilir, ancak genellikle doğal hale geldiğinde ve zihninize yerleştiğinde bir dönüm noktası vardır. Bunu takiben, örneğin çekiçle çiviye vurulması gerektiği anda bilinçsizce çağrıldığı için bilgi hakkında düşünmenize bile gerek kalmayabilir.
Bu tür bir bilginin yazıya dökülmesi ya da sayı ve rakamlarla ifade edilmesi zordur, ki bu da açık bilgi için geçerlidir. Bunun yerine, zımni bilgi çoğu zaman bildiğimizi unuttuğumuz bilgidir! Bu bilginin aktarılması sözelleştirme yoluyla bir şekilde mümkündür, ancak nihayetinde bireyin bilgiyi kendisi için uygulamasına ve yerleştirmesine bağlıdır.
Bu bilgi genellikle bilgisayarların etrafında büyümüş ve aletlerin ve aygıtların nasıl çalıştığını sezgisel olarak bilen nesillerde görülür.
Duygusal zeka da bu kategorinin bir parçasıdır; bir iletişimci olarak iletişim kurma, empati kurma, dinleme ve saygı görme becerisi pratik gerektirir, ancak bu beceriler bir kez edinildiğinde, duygusal zeka sergilemek ikinci doğa haline gelebilir.
Aşağıdaki bölümlerin çoğu, en iyi uygulama ve kişisel deneyim yoluyla edinilip somutlaştırıldığından, bu geniş ve biraz da soyut olan örtük bilgi kategorisine girmektedir.
Örtük Bilgi
Bu, yazılı hale getirilebilecek ve bu şekilde ifade edilebilecek, dolayısıyla açık bilgi haline getirilebilecek bir bilgi türüdür, ancak genellikle kişisel deneyim yoluyla ve genellikle başka bir kişinin yardımıyla hızlı bir şekilde edinilebilecek bir şeydir.
Örneğin, örtük bilgi evinize en yakın süpermarketin yeri olabilir. Yeni bir komşunuzun eve taşındığını ve nereden alışveriş yapabileceğini sorduğunu düşünün; ona iki sokak ötedeki marketi söylediğinizde örtük bilgiyi paylaşmış olursunuz.
Bu tür bilgi genellikle alıştırma veya tekrar olmaksızın hatırlanabilir ve bu nedenle konuşma dili dışında asla açık bilgi haline gelmesi gerekmez. Örtük ve açık bilgi arasındaki en önemli fark, örtük bilginin genellikle yalnızca bilgiye sahip olan başka bir kişiyle etkileşime girilerek öğrenilebilmesidir.
Prosedürel Bilgi (Procedural Knowledge)
Prosedürel bilgi, açık bilginin nasıl uygulanacağını anlamaktır. Açık bilgi bir ders kitabından, dersten, web sitesinden veya DIY YouTube videosundan edinilebilir, ancak bu bilgiyi bir denklemi çözmek, yeni bir istatistiksel aracı uygulamak veya arka bahçenizde bir yağmur toplama sistemi tasarlamak için uygulamak çok daha zordur.
Dolayısıyla prosedürel bilgi, açık bilgiyi uygulamak için ihtiyaç duyduğumuz bilgidir. İngiliz alfabesinde 26 harf olduğunu bilmek harikadır, ancak ABC’yi söyleyebilmek için genç yaşta geliştirdiğiniz prosedürel bilgiye ihtiyacınız vardır.
Benzer şekilde, bilimsel bir deneyin bileşenlerini ve adımlarını anladığınızda, “prosedürün” sorunsuz ve düzgün bir şekilde uygulanabilmesi için birçok kez pratik yapmanız gerekebilir. Yepyeni bir tıp asistanı kalp ameliyatı hakkında açık bilgiye sahip olabilir, ancak Cerrahi Bölüm Başkanı ameliyathanede uygulamak için yıllarca prosedürel bilgiye sahip olacaktır.
Bağlamsal Bilgi (Contextual Knowledge)
Bazı bilgiler sadece veya özellikle belirli bir bağlamla ilgilidir veya belirli bir ortama özgüdür. Örneğin, dünyanın pek çok yerinde muhtemelen bir cadde ile kaldırım arasındaki farkı anlayabilir ve caddenin tek yönlü mü, iki yönlü mü yoksa iki şeritli mi olduğunu belirleyebilirsiniz.
Ancak, eğer Amerika’daysanız, arabaların caddenin sağ tarafından gideceğini ve sürücülerin arabanın sol tarafında oturacağını bilirsiniz. Ancak Londra’da olsaydınız, arabaların caddenin sol tarafından gideceğini ve sürücülerin arabanın sağ tarafında oturacağını bilirdiniz.
Bu, bağlamınıza göre değişebilen veya etkilenebilen edinilmiş bir bilgi türüdür. Bir cadde ve kullanımına ilişkin anlayışınız ve bilginiz ile farklı ülkelerdeki yol tasarımına ilişkin bilginiz.
Somutlaştırılmış Bilgi
Dünya sadece farklı bilgi türlerine sahip insanlarla değil, aynı zamanda bilgiyi “somutlaştıran” nesnelerle de doludur. Bu, bilginin biraz soyut bir boyutudur, ancak hatırlanması gereken önemli bir boyuttur.
Evinizin önünden çekip yola çıktığınızda, dur işaretlerinin, şerit ayrımlarının, dönüş şeritlerinin, kaldırımların, çıkış işaretlerinin ve kilometre işaretlerinin yerleşimi gibi somutlaşmış bilgilere dayanarak hedefinize gidebilirsiniz. Tüm bu nesneler deneyimli mühendislerin ve tasarımcıların somutlaştırılmış bilgisini içerir.
Bu tür bilgi, marketlerin ve alışveriş merkezlerinin verimli yerleşiminden otopark yönelimlerine ve havaalanı terminallerine kadar her yerde mevcuttur.
Arka plan bilgisi olmadan, insanlar genellikle bu tür bilgilerden yararlanamaz ve hatta bunları fark edemezler. Yepyeni bir sürücü, bir otoyolda güvenli bir şekilde seyretmek için tüm nüansları fark edemeyebilir, bu nedenle daha az değişkenin olduğu ve somutlaştırılmış bilgiye daha az ihtiyaç duyulan boş otoparklarda veya köy yollarında pratik yapmak daha iyidir.
Uzman Bilgisi
Bu, yukarıda bahsedilen bir dizi diğer kategori içinde var olan bir bilgi bölümüdür, ancak anlaşılması önemli bir bölümdür. Genellikle alan bilgisi olarak adlandırılan uzman bilgisi, belirli bir konu veya alan hakkında son derece spesifik ve derinlemesine bilgidir.
Deneyimli bir biyomoleküler mühendis olarak, alanınızdaki alan bilginiz muhtemelen inanılmaz derecede güçlü olacaktır ve çok az kişi sizin yeterlilik ve içgörü düzeyinizle eşleşebilir, ancak genel bilginiz herkesle karşılaştırılabilir olabilir.
Bu, birçoğumuzun belirli bir düzeyde sahip olduğu niş bir bilgi türüdür, ancak bununla birlikte gelen tüm temel bilgi ve deneyime sahip olmadan bunu başkalarına ifade etmek zor olabilir.
Dağıtılmış Bilgi
Bu başka bir alt kategoridir, ancak farkında olunması gereken ilginç bir türdür. Dağıtılmış bilgi, tek bir kişinin sahip olamayacağı ve bu nedenle birçok aktör veya bilgi tabanı arasında yayılması gereken bilgidir. Örneğin, bir ofis binası inşa etmek son derece karmaşık bir iştir ve birçok farklı mühendisin, mimarın, düzenleyicinin ve uzman işçinin bilgi ve uzmanlığını gerektirir. Hepsi birlikte, ofis binasını inşa edecek bilgiye sahiptir, ancak tek bir kişi bu görevi yerine getirmek için tüm bu bilgiye sahip olamaz ve uygulayamaz.
Son Söz
Bu hiçbir şekilde kapsamlı bir liste değildir, çünkü birçoğu bu daha geniş kategorilere uyan daha birçok bilgi alanı vardır. Örneğin, kültürel bilgi, annelik bilgisi, üst bilgi ve kavramsal bilgi gibi pek çok bilgi alanı vardır. Farklı bilgi alanlarını keşfetmek ve genişletmek her bireyin hayat boyu sürecek bir yolculuğudur, ancak bu makaledeki ana türleri sağlam bir şekilde anladıysanız, o zaman yolunuzda ilerliyorsunuz demektir!
