Rusya ve Ukrayna arasındaki savaş, Avrupa’da çeşitli paradigmaları değiştirdi ve en önemlisi, Soğuk Savaş dönemine olası bir geri dönüşle kıtanın güvenlik mimarisi oldu. Şu anda Ukrayna’da yaşadığımız korkunç deneyimden sonra, Doğu Avrupa’da muhtemelen yeni bir denge oluşacak.
İngiliz jeopolitik teorisyeni Harold Mackinder, Doğu Avrupa’yı kim yönetiyorsa, merkeze, yani şimdiki Rusya Federasyonu’na hakim olduğunu söylerdi. Teorisi hala test ediliyor. Jeopolitikanın birçok parametresi, “Tarihin Coğrafi Özeti” adlı makalesini yayınladığı 1904’ten bu yana değişmiş olabilir, ancak coğrafya uluslararası ilişkilerde kader olarak kabul edilmeye devam ediyor. Doğu Avrupa’nın egemenliği, bir yanda Rusya ile diğer yanda ABD, NATO ve AB arasında hâlâ bir tartışma konusu.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra hakim olan ılımlılık ortamı kısa ömürlü olmuş ve giderek artan karşılıklı güvensizliğe dönüşmüştür.
Öngörülebilir gelecekte Avrupa’nın güvenlik mimarisi için en olası senaryo, Rusya’nın Ukrayna’nın NATO’ya katılmasını engellemekte ısrar etmesidir. Ukrayna’yı AB’nin dışında tutmak için de zorlu pazarlıklar olabilir. Egemen bir ülkenin uluslararası bir örgüte veya siyasi bir toplantıya üye olmasının ne ölçüde yasaklanabileceği geçerli bir sorudur, ancak bunun kolay bir yanıtı yoktur. Ukrayna böylece sınırlı egemenliğe sahip bir devlet olacaktır. Uzun vadede, Ukrayna’nın statüsü Rusya-AB pazarlığının sonucuna bağlı olacaktır.
ABD, NATO adına Rusya ile her türlü doğrudan askeri çatışmadan kaçındı. Irak’ta Kürtleri Saddam Hüseyin’in saldırılarından korumak için bunu kolayca yaparken, Ukrayna hava sahası üzerinde uçuşa yasak bölge ilan etmekten de kaçındı. Washington, böyle bir girişimin nükleer bir çatışmaya yol açabileceğinden korkmuş olabilir. ABD bu krizi Rusya’yı Ukrayna’nın güvenliği pahasına uzayan bir savaşta zayıflatmak için kullanıyor olabilir. Polonya savaş uçaklarının içerdiği riskleri dikkate almadan Ukrayna’ya gönderilmesini ise talep etti.
Avrupa’nın yeni güvenlik yapısı muhtemelen NATO forumlarında tartışılacak. Almanya, askeri bütçesini ekonomik üretiminin yüzde 2’sine çıkararak, ABD tarafından teşvik edilen ve birbirini izleyen Alman hükümetleri tarafından onlarca yıldır reddedilen bir adım olarak şimdiden cesur bir atılım oldu.
ABD, bu yılki bütçesinde Ukrayna’ya 13.6 milyar dolar ayırdı. Gelecekte diğer büyük Avrupa ekonomileri de aynı şeyi yapabilir, ancak Ukrayna’nın fiziki altyapısının yıkımı bu rakamların çok ötesine geçecek.
ABD’nin Vietnam, Irak ve Afganistan gibi çeşitli cephelerde yaşadığı art arda bozgunlardan sonra, NATO’nun Avrupalı üyeleri ABD liderliğinin esası hakkında bir tartışma başlatabilir. Çin’in uluslararası güç dengesinde ortaya çıkması bu tartışmayı daha da karmaşık hale getirebilir.
Askeri çatışmanın bir diğer önemli bileşeni, modern savaşta paralı askerlerin artan rolüdür. Paralı askerler eski zamanlardan beri kullanılmaktadır, ancak son zamanlarda işin büyük kısmını onlara bırakma eğilimi olmuştur. ABD, Irak’ta Blackwater paralı askerlerini büyük ölçüde kullandı. Rus Wagner paralı askerleri Libya’da Halife Hafter’e yardım etti ve şimdi Ukrayna’da müdahil oldular. Türkiye, Uluslararası Savunma Danışmanlığı şirketi – SADAT adlı kendi paralı asker birliklerini kurarak aynı yolu izledi.
Geçen hafta bir Türk gazetesi, Ukrayna’da öldürülen bir askerin – muhtemelen bir paralı askerin – cesedinde bulunan bir etikette İngilizce, Fransızca ve Arapça: “Lütfen yardım edin ve bizimle iletişime geçin” yazdığını bildirdi. Suriye uluslararası arama kodu ve e-posta adresi olan bir telefon numarası vardı. Telefon numarasını aradım. Telesekreter numaranın kullanım dışı olduğunu söyledi.
Ukraynalılar ülkelerini savunmak için ellerinden geleni yapıyorlar, ancak savaşın önemli bir bölümü her türden yabancı paralı askerler tarafından sürdürülecek gibi görünüyor. Ukraynalı yetkililer dünyanın her yerinden paralı askerleri davet etti. Bu, bir kaya ile sert yer arasında sıkışmış bir ülke için doğaldır. Ancak kriz sona erdiğinde, Ukrayna’da paralı askerlerin varlığı aşılmaz zorluklara yol açabilir.
Başkan Vladimir Putin’in Rus toplumunu daha liberal bir demokrasiye yönlendirmesini beklemek gerçekçi değil. Dolayısıyla Doğu-Batı ilişkileri muhtemelen Putin sonrası Rusya’nın daha liberal bir topluma mı evrileceğine yoksa Rus devlet geleneğinin köklü emperyalist dürtülerine göre mi şekillenecektir.
Yarım asırdan fazla bir süre önce NATO Savunma Koleji’ndeyken, öğretim üyelerinden biri bize NATO’nun “ABD’yi içeride, Rusya’yı dışarıda ve Almanya’yı aşağıda tutarak” Avrupa’yı korumak için kurulduğunu söylerdi. Avrupa’yı iki dünya savaşına sürükleyen Almanya, artık Avrupa’nın savunmasında önemli bir aktör haline gelebilir.
