Sudan’ın başkenti Hartum, 17 Ocak’ta güvenlik güçlerinin ordu karşıtı protestocu kalabalığına ateş açması sonucu en az 7 protestocunun ölmesi ve 70’ten fazla kişinin de yaralanmasıyla kanlı bir güne tanık oldu. Söz konusu olay, ülkedeki siyasi krizi çözmeyi amaçlayan uluslararası girişimi desteklemek için üst düzey bir ABD heyetinin ülkeye gelişinin öncesinde yaşandı. Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) ittifakı Sudan halkına, askeri darbeyi yıkmak için pazartesiden başlayarak iki gün boyunca kapsamlı ‘sivil isyan’ çağrısı yaptı.
Merkezi Doktorlar Komitesi yaptığı açıklamada ordunun 25 Ekim’de iktidarı ele geçirmesinden bu yana ölenlerin sayısının 71’e ulaştığını ve 2 binden fazla kişinin de yaralandığını bildirdi.
Güvenlik güçleri, başkentin merkezindeki Cumhurbaşkanlığı Sarayı’na ulaşmaya çalışan binlerce protestocuyu dağıtmak için göz yaşartıcı gaz bombası kullandı. Göstericiler arasında gaz bombaları nedeniyle ciddi bir şekilde yararlanmalar meydana geldi.
Protestolar devam ediyor
Sudan Ordu Komutanı Abdulfettah el-Burhan’ın 2023’ün ortalarında genel seçimler düzenleme sözü vermesine rağmen eylemcilerin ‘ihanet’ olarak nitelendirdiği darbeye ve eski Başbakan Abdullah Hamduk’un 21 Kasım’da görevine geri dönmeyi kabul ettiği uzlaşı anlaşmasına karşı protestolar devam etti. Hamduk, daha sonra istifa ettiğini açıklayarak uzlaşı sağlamaya çalıştığını ancak başaramadığını vurguladı. Ülkenin ‘ayakta kalmasını tehdit edebilecek tehlikeli bir dönemeç’ ile karşı karşıya olduğu konusunda uyaran Hamduk, Sudan’ın uçuruma kaymasını önlemeye çalıştığını kaydetti. İstifa, Egemenlik Konseyi tarafından kabul edildi.
Sudan’daki protestolar, Abdulfettah el-Burhan’ın yetkiyi ele alması, olağanüstü hâl ilan etmesi ve ekim ayı sonlarında Bakanlar Kurulu’nu ve Egemenlik Konseyi’ni feshetmesinin ardından sık sık yenileniyor. O tarihten bu yana ülkenin hemen hemen tüm şehirlerinde halk protestoları devam ederken bu durum Birleşmiş Milletler’in Hartum’daki misyonunu (UNITAMS) ordu ile ‘sivil yönetim ve demokratik geçiş çağrısı yapan’ protestocular arasında arabuluculuk girişiminde bulunmaya yöneltti.
Protestolar, ABD’nin Afrika Boynuzu Özel Temsilcisi David Satterfield ve Afrika İşlerinden Sorumlu ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Molly Faye liderliğindeki bir ABD heyetinin başkente gelmesinin beklendiği bir zamanda gerçekleşti. ABD ziyareti, Birleşmiş Milletler’in (BM) Sudan’daki siyasi krizi çözmeye yönelik son çabalarını desteklemeyi ve ‘demokrasiye yeni bir sivil geçişi kolaylaştırmayı’ amaçlıyor. ABD heyeti, Sudan’ı ziyaret etmeden önce, ülkedeki geçiş hükümetinin restorasyonu için çağrıda bulunan ‘Sudan’ın Dostları’ grubu ile Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da bir araya geldi. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken dün ‘Sudan’daki demokratik geçiş ortasındaki bu kritik dönüm noktası’ çerçevesinde Lucy Tamlyn’in, Hartum’da maslahatgüzar görevini üstleneceğini duyurdu.
Saraya erişim
Sudan güvenlik güçleri, Hartum’daki Cumhuriyet Sarayı yakınlarındaki barışçıl göstericilere aşırı ve benzeri görülmemiş bir şiddetle karşılık verdi. Güvenlik güçleri, gerçek ve plastik mermi, ses bombası ve göz yaşartıcı gaz kullandı. Hartum’un güneyinde ölü ve yaralıların nakledildiği el-Cevde Hastanesi önünde binlerce eylemci toplandı. Yaralıların tedavi edilmesini engelleyen güvenlik ekipleri, kalabalığı dağıtmak için göz yaşartıcı gazla müdahale ediyor. Sosyal medya organları aracılığıyla, hastane kapısı önünde toplanan binlerce annenin, ölü ve yaralı ailelerinin ve refakatçilerinin ağlama ve inleme görüntüleri yayınlandı. Bağımsız bir tıp meslek kuruluşu olan Merkezi Doktorlar Komitesi, yalnızca Hartum bölgesinde 7 kişinin üzerlerine ateş açılarak öldürüldüğünü ve el-Cevde Hastanesi’nde 70 kişinin yaralandığını duyurdu.
Hartum’da protestoculara yönelik cinayetler ve aşırı şiddet, güvenlik güçlerinin geçen kasım ayında Kuzey Hartum’da bir gün içinde 9 protestocuyu öldürdüğü olayları hatırlattı. Ağır ihlaller ve cinayetlere ilişkin uluslararası ve yerel güçlü kınamalara rağmen askeri yetkililer, barışçıl göstericilere karşı daha fazla cinayet ve şiddet suçu işlemeye devam ediyor. Güvenlik güçleri, Kuzey Hartum ve Omdurman’da aşırı şiddet uygulayarak kitlesel gösterileri dağıttı ve eylemcilerin, Hartum’un merkezindeki Cumhuriyet Sarayı’na ulaşmalarını engelledi. Eylemciler, açılan ateş ve göz yaşartıcı gazla yaralandı. Direniş Komitesi Koordinasyonları ve ÖDBG Koalisyonu, Hartum’da ve ülkenin diğer şehirlerinde askeri darbeye ve sivil yönetime geri dönüşe karşı çıkmak için milyonluk gösteri düzenleme çağrısında bulundu. Eylemciler ‘Müzakerelere hayır’ ve ‘Darbecilerle pazarlığa hayır’ sloganları attılar.
Güvenlik ve Savunma Konseyi
Diğer yandan Sudan Güvenlik ve Savunma Konseyi, Egemenlik Konseyi Başkanı Korgeneral Abdulfettah el-Burhan başkanlığında ülkedeki güvenlik durumuna dair gelişmeleri görüşmek üzere acil bir toplantı düzenledi. Konsey, ‘barışçıl gösterilerin meşruiyetinden uzaklaşılması, şiddet yönteminin benimsenmesi ve yaşam özgürlüğünü kısıtlayan akımların ortaya çıkmasından’ kaynaklanan kaos olarak nitelendirdiği durumdan dolayı duyduğu üzüntüyü dile getirdi. Konsey’den yapılan açıklamada “Gösteriler, ulusal ve toplumsal barış ve güvenliği tehdit eden tehlikeli bir olgu olarak kamu mülkiyetine tecavüz etmekte ve devlet egemenliğinin kırmızı çizgilerini aşmaktadır” ifadesi kullanıldı. Açıklamada, güvenlik birimlerinin sivillerin korunmasını sağlamak için gelişmelerle büyük bir titizlikle ilgilendiğini belirten Konsey ayrıca Genel İstihbarat unsurlarının da ülkenin güvenliğini ve istikrarını hedef alan planlara karşı önleyici operasyonlarla terör hücrelerini dağıtma çabalarına övgüde bulundu. Konsey, polis güçlerinin ‘katılım veya destek olmaksızın sorumluluklarını üstlenerek, iç güvenlik operasyonları yoluyla güvenliği sağlamada oynadıkları artan rolü’ ve ‘olaylarla mücadele etmek için yeteneklerini ve yöntemlerini geliştirmeye yönelik sürekli çabalarını’ da övdü.
Konsey, olası tehditlerle mücadele etmek için terörle mücadele amaçlı özel bir kuvvet kurmanın yanı sıra, olağanüstü hâl ve ceza hukuku uyarınca soruşturma prosedürlerini tamamlama ve olaylara karışanlardan hesap sorma çağrısı yaptı. Açıklamada, Cuba Barış Anlaşması’nı imzalayan silahlı mücadele hareketlerine, güvenlik düzenlemelerinin uygulanması amacıyla Hartum ve ana şehirlerin dışındaki toplanma alanlarında bir araya toplanma talimatı verildi. Konsey ayrıca Sudan halkını ‘ülkenin güvenliği için topluca sorumluluk üstlenmeye, devletin düzenli ve güvenlik kurumları hakkında kötü niyetli söylentilere kulak asmamaya ve ulusal olmayan bir grup tarafından yönetilen sistematik hedefleri izole etmeye’ çağırdı.
ÖDBG (Merkezi Konsey), yaptığı açıklamada 17 Ocak’ta Hartum’da darbecilerin işlediği ve barışçıl göstericiler arasında ölüm ve yaralanmalara yol açan katliamları kınadı. Barışçıl göstericilerin öldürülmesinin, askeri otoritenin güvenilirliğini ve BM’nin Sudan’daki krizi çözmek için başlattığı uluslararası çabaları baltaladığı vurgulandı
‘Sudan’ın Dostları’
Daha önce ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan bir açıklamada, Faye ve Satterfield’in Sudan’daki geçiş aşamasını desteklemek için BM Sudan’daki Entegre Geçiş Yardım Misyonu’nun (UNITAMS) desteğini harekete geçirmek amacıyla Riyad’da düzenlenecek olan Sudan’ın Dostları toplantısında katılacakları belirtilmişti.
Bakanlık yaptığı basın açıklamasında ABD heyetinin ziyaretine 17 Ocak’ta başlayacağını ve 20 Ocak’ta da ziyareti sona erdireceğini duyurdu. UNITAMS, Sudan’da yenilenmiş bir sivil geçişi kolaylaştırmak için seferber oldu. Bakanlık, ABD heyetinin 10 Ocak’ta ABD Başkanı Joe Biden ile Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed arasındaki telefon görüşmesi gerçekleştiğini bildirdi. Görüşmede uzlaşı sağlanan noktaların takip edilmesinin, hükümet yetkililerini ‘hava saldırılarını ve diğer saldırganlıkları sona erdirerek ateşkes için müzakere etmesinin, tüm siyasi esirleri serbest bırakarak insani erişimin yeniden sağlanmasının ve kapsayıcı bir ulusal diyaloga zemin hazırlayarak’ mevcut barış fırsatını değerlendirmeye teşvik edilmesinin günedme geldiği kaydedildi. Etiyopya’ya ziyaret düzenleneceği bilgi paylaşıldı. Molly Faye ve David Satterfield’in 4 gün boyunca üç ülke arasında seyahat etmesi ve bu süre zarfında yetkililerle Sudan ve Etiyopya’daki gelişmelere dair görüşmelerde bulunması planlanıyor.
