Jeopolitik bir boşluk ortaya çıktığında, hem bölgesel hem de küresel güçler kendilerine yeni roller biçmek için ellerinden geleni yapıyorlar. Son yıllarda Kafkasya ve Orta Asya‘daki Dağlık Karabağ nedeniyle Ermenistan-Azerbaycan savaşı, Afganistan’daki karışıklıklar ve Kazakistan‘daki huzursuzluk gibi gelişmeler, bölgedeki büyük güç rekabetini derinleştirdi. Bunun sadece devlet içi dengeler için değil, aynı zamanda Türkiye gibi Orta Asya’da çıkarları olan devletler için de etkileri olması muhtemeldir.
Orta Asya’nın en istikrarlı eski Sovyet cumhuriyetlerinden biri olarak kabul edilen enerji zengini Kazakistan, yükselen akaryakıt fiyatlarının tetiklediği protestolarla son zamanlarda benzeri görülmemiş bir kargaşayla karşı karşıya kaldı. Ülkenin cumhurbaşkanı, Rusya, Kazakistan, Ermenistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Beyaz Rusya’yı içeren Moskova merkezli Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nden protestoların durdurulması için yardım istedi.
Rusya ve CSTO’nun katılımı konusunda dikkatli ve tarafsız bir tutum benimseyen Ankara, Kazakistan’ın barış ve istikrarını desteklediğini belirterek, her koşulda ülkenin yanında yer alacağını yineledi. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Türkiye, Kazakistan, Azerbaycan, Özbekistan ve Kırgızistan’ın yanı sıra Türkmenistan ve Macaristan’ın ortak olduğu Türki Devletler Teşkilatı’nın Orta Asya ülkesinde barış ve istikrarın bir an önce tesis edilmesi için her türlü desteği vereceğini vurguladı. OTS dışişleri bakanları Salı günü Kazakistan’daki gelişmeleri değerlendirmek üzere olağanüstü bir toplantı düzenlediler.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan şu anda OTS’nin dönem başkanlığını yürütüyor. Geçen Kasım ayında altı Türk devletinin liderleri bir zirve için İstanbul’da bir araya geldiğinde, Erdoğan örgütün yeni genel sekreterlik binasının açılışını yaptı ve grubun adını Türk Konseyi’nden OTS olarak değiştirdi. Liderler ayrıca “Türk Dünyası Vizyonu 2040” başlıklı bir strateji belgesini de kabul ettiler. Türkiye liderliğindeki blok, ortak kaygılara karşı işbirliğini daha da pekiştirmeyi amaçlayarak bölgede Rusya ve Çin ile nüfuz mücadelesi veriyor.
Türkiye’nin genel olarak Orta Asya jeopolitiğine ve özellikle Kazakistan’a yönelik politikasının kapsamını öğrenmek için Rusya ve Çin’in rollerini göz önünde bulundurmak gerekir.
2009 yılında Türkiye ve Kazakistan arasında imzalanan stratejik ortaklık anlaşması, Ankara’nın Nur-Sultan’ın en önemli siyasi ve ekonomik ortaklarından biri haline gelmesiyle sonuçlandı. Son yıllarda, ticaret, yatırım kültürü ve askeri konular gibi birçok açıdan ikili ilişkiler gelişti. Kazakistan, Türkiye, Rusya ve İran’a barışa aracılık etmek için alternatif bir yol sunduğu için Astana Süreci olarak bilinen Suriye barış görüşmelerine ev sahipliği yapmada da önemli bir rol oynadı.
Rusya ve Çin arasında yer alan Kazakistan’ın, Türkiye’nin 2015 yılında bir Rus askeri uçağını düşürmesinin ardından Ankara ile Moskova arasındaki ilişkilerin yeniden kurulmasında da kilit rol oynadığı söyleniyor. Bu nedenle, Ankara, özellikle Kazakistan ve genel olarak Orta Asya için jeopolitik gündemini yansıtmak ve stratejik hedeflere ulaşmak için çok önemli bir alan sunmaktadır.
Ankara, bir Türk Cumhuriyetleri bloğu oluşturma düşüncesiyle Orta Asya’daki etki alanını artırmak için çeşitli araçlar kullanıyor. Türkiye’nin bölgeye yönelik pragmatik ve yapıcı yaklaşımı, konumunu güçlendirmesi için fırsatlar sunuyor, ancak aynı zamanda rakiplerinden büyüyen siyasi ve ekonomik varlığına karşı muhalefetle de karşılaşabilir.
Türkiye’nin çıkarlarını korumak için Orta Asya’da önemli roller oynayan iki büyük aktör olan Rusya ve Çin arasında ince bir çizgide yürümesi gerekiyor. Ankara, Pekin ile artan ticari ilişkilere, Rusya ile enerji bağımlılığına ve ayrıca bu iki devletle Suriye’de güvenlik işbirliğine sahiptir. OTS aracılığıyla Orta Asya ülkeleriyle siyasi ve ekonomik ilişkilerini Moskova ya da Pekin ile olan bağlarını zedelemeden geliştirmek istiyor.
Çavuşoğlu’nun bu hafta Çin’e yaptığı ziyaret, birçok analist tarafından Rusya’nın bölgedeki rolünü dengeleme girişimi olarak okunurken, Pekin’e Ankara’nın Orta Asya’da Çin çıkarlarına zarar verebilecek çelişkili bir gündem olmadığına dair güvence verdi. Türkiye’nin daha hevesli Orta Asya politikası, Kuşak ve Yol Girişimi aracılığıyla bölgede artan Çin nüfuzu ile örtüşmektedir.
Çin, Orta Asya bölgesindeki beş devletle samimi ilişkiler kurmayı hedefliyor ve Kazakistan en önemli ortak olarak belirli bir statüye sahip. Kazakistan, Sadece Çin ile aynı sınırı paylaştığı için değil, aynı zamanda muazzam enerji kaynakları sayesinde Orta Asya’da önde gelen bir güç olarak kabul edilir. Nur-Sultan, bölgenin siyasi ve ekonomik yapılarında belirleyici bir rol oynamaktadır.
Ancak Rusya’nın rolünü düşünmeden Kazakistan ve Orta Asya’yı bir bütün olarak düşünmek gerçekçi olmaz. Sovyet sonrası alanda askeri ve siyasi açıdan en güçlü devlet olan Moskova için, bölge yumuşak belini oluşturur ve Kazakistan, Rusya’nın SSCB’nin eski cumhuriyetleri için kullanılan bir terim olan “yurtdışına yakın”ının en güvenilir ortağı olarak kabul ediliyor.
Bu nedenle Kazakistan, tüm bu aktörlerin nüfuz için rekabet etmeleri ve bir bütün olarak Orta Asya’daki varlıklarını kurmaları için çekici bir hedeftir.
Orta Asya’daki büyük güçler arasında derinleşen rekabetin, Türkiye’nin bölgedeki politikalarının “pivot gücünü” etkilemesi muhtemeldir. Aslında, Türkiye’nin Orta Asya devletleriyle yakın tarihsel ve dilsel bağları, Moskova için olumlu olabilir ve potansiyel olarak Çin’in etkisini azaltmaya yardımcı olacak başka bir ortak sunabilir. Ancak Pekin, Orta Asya’da sessiz ama dikkat çekici bir politika izliyor ve bu, bölgedeki Rus gücüne engel olabilir. Böylece Ankara, Türk dış politikasında özel bir yeri olan bu bölgede Rusya ve Çin arasında bir güç dengesi stratejisine giderek daha fazla güvenebilirdi.
