Filmi Yakılan Roman: Yorgun Savaşçı
Yorgun Savaşçı, 12 Eylül darbesinin yakılması yönünde karara bağladığı ve TRT tarafından 1979 yılında çekimleri tamamlanmış bir dizi olarak hafızalarda yerini aldı. Aslında “Yorgun Savaşçı” Kemal Tahir’in, Yol Ayrımı kitabında yer alan karakterlerden biri olan Cehennem Yüzbaşı Topçu Cemil‘in ana karakter olarak karşımıza çıktığı ve Birinci Dünya Savaşı sonrası İstanbul’daki direniş ve örgütlenme sürecini, İttihatçı ve İtilafçı grupların fikir ve düşüncelerini, eylemlerini anlatan romanıdır.
Öncelikle romanın bir dizi olarak çekilmesi ve TRT’de yayınlanması planlanırken 80 askeri cuntasının filmi yasaklamasıyla ilgili olaylar zincirini aktaralım.
Halit Refiğ’in yönetmenliğini üstlendiği dizi, çekimine 1978’de karar verilmiş.1979’da senaryosu kabul edilerek çekimlerine başlanmıştı. 1983’de 12 Eylül askerî cuntası tarafından yaktırıldı. Geçen zaman içerisinde özel HBB TV kanalında çekilen başka bir versiyonun yayınlanacağı ilan edilince, yok edilmeyen bir video kopya 1993’de TRT’de yayınlanmıştı.
Filmin yakılması gerekçesi olarak; Atatürk ve Kurtuluş Savaşı karşıtı olduğu ve Çerkes Ethem’in kahraman olarak gösterilmesi, askerlere kötü lakap takılmasının neden olduğu belirtiliyor.
.Filmin yakılması için dönemin Cumhurbaşkanı Kenan Evren’in yine dönemin Başbakanı Bülent Ulusu’ya emir vermesi ile oluşturulan komisyonda 7 üyeden biri olan Turgut Özakman, o yılları bir röportajında şöyle aktarıyor ‘Evet filmi yakan komisyonda ben de vardım. Ama önemli olan bir nüshasının korunması ve bunun daha sonra eksiksiz olarak yayınlanmasıydı’ dedi.
‘Bu işe devlet memuru olarak görevlendirildim. Ne yazık ki kuruldan önce filmin yakılma kararı verilmişti. Bunun çok ayıp olduğunu, yapılamayacağımı söylesem de bir işe yaramadı. O komisyonda imzamın olması büyük bir talihsizlik. Yakılmasına gereksiz korku ve kaygıdan ortalığı telaşa veren adamlar tarafından karar verilmişti. Filmin tamamının yok edilmemesi için
2 kişi emek verdi. Bunlardan biri bendim. Diğeri de komisyonda bulunmayan Kerim Aydın Erdem’di. Bizim yoğun çabamızla filmin bir nüshasını korumayı başardık.
Zaten Kerim Aydın Erdem daha sonra TRT Genel Müdürü oldu ve kasasından bu film çıktı. Eksiksiz olarak da yayınlandı.
Ben kendimi bununla akladım.’
Filmi Yakılan Romanın konusunu özetlersek şunları aktarabiliriz.
Yorgun Savaşçı; 1918 yılında sonlanan Birinci Dünya Savaşı’ndan başkenti yani İstanbul işgal edilerek ayrılan bir imparatorluğun mağlup subaylarının ve halktan bir kesimin örgütlenmesiyle başlayan direniş hareketinin, başkentteki ve taşradaki yankıları üzerine dönemin toplumunun ve geçmişteki kararların irdelendiği bir eser olarak tanımlamak mümkündür.
Cemil, yağız delikanlıyı, zati görür görmez sevinmişti. “İşte bizim gerçekten soylu insanımız… Münir Bey, “Bizde senyör yok.” diyordu. Bilmeden konuştuğu belli… İşte bizim senyörümüz… Bu adam, doğma büyüme şövalye…”
Yorgun Savaşı konusu içerisinde değinilmesi gereken bir nokta da hiç şüphesiz Anadolu’da işgalcilere karşı örgütlenen direnişin dönemin toplumu ve üst üste birçok savaşta mağlubiyet yaşamış olan subayları üzerindeki etkisidir.
Kemal Tahir Yorgun Savaşçı’da bu etkiyi bariz bir şekilde ortaya koyacak olan bir çelişki üzerinde olayları kurgulamıştır demek mümkündür. Kitabımızın ana karakteri olan Cehennem Yüzbaşı Topçu Cemil’in bir yanda teyzesinin kızı Neriman’a aşık olması ve onunla İzmir’de sakin bir çiftliğe yerleşerek yaşamını bu şekilde sürdürmeyi istemesi dururken diğer yanda da Anadolu’ya geçerek bu direniş hareketinde yer alma cesareti karşımıza çıkar.
İlk etapta birçok çelişkiye ve çıkmaza sahne olan bu durum her ne kadar çözüme kavuşturulsa da Kemal Tahir, romandaki karakterlerin başından geçen badirelerde Anadolu halkının ilk etapta işgalci güçlere baş kaldıracak inancı ve güveni kendilerinde bulamadıklarını birçok sahne ile net bir şekilde ortaya koyacaktır.
Aslına bakarsan, iktidara geçinceye kadar “Kadro” diye bir şeyin gerekliliğinden değil, dünyada var olduğundan bile haberimiz yoktu bizim… Anayasa geri getirilirse, bütün Osmanlılar memleketin kalkınması için el ele verecekler, her şey birden düzelecek sanmıştık. Otuz iki yıl süren despotluğa, bu süre içinde kimler başkaldırdıysa hepsini kendimizden sayıyorduk.(Yorgun Savaşçı’da yer alan Halil Paşa’nın ağzından yapılan bir tahlil örneği.)
Yorgun Savaşçı’nın içeriği ile ilgili son olarak üzerinde durulması gereken nokta; kitapta da hayli sık karşımıza çıkan tabansız kavramıdır. Anadolu direnişinin hiç yanında olmayan yahut en ufak bir zorluk ile karşılaştığında memleketin geleceğini gözünü kırpmadan feda edebilen korkak ve yüreksiz karakterler için getirilen bu tanımlama, direniş hareketinde yer alan Topçu Cemil, Teğmen Faruk, Patriot, Maksut, Kör Şaban ve Selahattin’in en büyük düşmanı olacaktır.
Tüm bunlara bakıldığında Yorgun Savaşçı konusu kapsamında varılabilecek en genel yargı; kitabın yalnızca Anadolu’da örgütlenen direnişin aksiyon yahut macera kısmıyla değil, arka planda yatan sosyolojik ve psikolojik kısmıyla ilgili de tahliller yaptığı ve bu tahlilleri yaparken son dönem Türk tarihine damga vuran kararların da sorgulandığı bir içerik yapısına sahip olduğudur.
Yorgun Savaşçı karakterleri
Yorgun Savaşçı özeti kapsamında hiç şüphesiz ilk olarak kitapta karşımıza çıkan ana ve yan karakterlerden bahsetmek gerekir. Kemal Tahir’in birçok tahlille dolu bu eserinde yer alan karakterleri şu şekilde sıralamak mümkündür;
- Cehennem Yüzbaşı Topçu Cemil
- Yüzbaşı Cemil’in Teyze Kızı Neriman
- Arap Maksut
- Doktor Münir Bey
- Patriot Ömer
- Teğmen Faruk
- Selahattin
- Albay Bekir Sami Bey
- Kör Şaban
Burada listelenen karakterlere ek olarak kitapta birçok karakterin daha yer aldığı dikkate alınırsa, romanın temel öğeleri açısından bakıldığında bu konuda Yorgun Savaşçı’nın hayli zengin bir yelpazeye sahip olduğunun altını çizmek gerekir.
https://youtu.be/FU5yQ00lVUA
