Azerbaycan-Ermeni çatışmasında çatışan çıkarların dengelenmesi zor
Geçen hafta patlak veren Azeri-Ermeni askeri çatışması, daha fazla tırmanma risklerini içeriyor çünkü Azerbaycan askeri olarak önceki dönmelere göre daha hazırlıklı görünüyor.
- yüzyılın başlarında ABD senatörü Hiram Johnson, “savaş geldiğinde ilk zayiat gerçektir” derdi. Bu çatışmanın ortasında Azerbaycan, Ermenistan’ın Irak ve Suriye’den Kürdistan İşçi Partisi (PKK) militanlarını Azerilerle savaşmak için getirdiğini iddia etti.
Buna karşılık Ermenistan, özel bir Türk güvenlik şirketinin İdlib’de paralı askerler toplayıp Azerbaycan’a getirdiğini iddia etti.
Bölgede barış arayışı, Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ sorununun çözümüne yardımcı olmak için Avrupa’da Güvenlik ve İşbirliği Konferansı tarafından Minsk Grubu olarak bilinen bir mekanizmanın kurulduğu 1990’lara kadar uzanıyor.
Gözlemciler, o sırada bu grubun Karabağ sorununu çözmek için değil, çözümsüz tutmak için kurulduğu konusunda şaka yaptılar. Aslında, Minsk Grubu son 28 yılda somut bir ilerleme kaydetmedi.
En son çatışma başladığında, üç Minsk Grubu ülkesinin – Rusya, ABD ve Fransa – liderleri “çatışmaların derhal durdurulması” çağrısında bulundu. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev bu çağrıya atıfta bulunarak, ülkesinin “kendi göbek bağını kesmeye karar verdiğini ve askeri operasyonların ancak Ermenistan müzakere masasına oturmayı kabul edince durdurulacağını” söyledi. Azerbaycan bir “savaş durumu” ilan etti ve Türkiye dışında Bakü’ye ve Bakü’den tüm uluslararası uçuşları iptal etti.
Türkiye’nin Azerbaycan ile ilişkileri, iki komşu ülke arasındaki normal ilişkilerden daha yakındır. Türkler ve Azeriler birbirlerini “iki devlet ama bir millet” olarak adlandırıyor.
Yeni çatışmaların ortasında Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ateşkes çağrılarını bir kenara itti ve “düşmanlıkların kesilmesi ancak Ermenistan’ın Azeri topraklarını işgaline son vermesi durumunda mümkün olabilir” dedi. Talep halinde Ankara’nın istediği yardımı Azerbaycan’a vereceğini sözlerine ekledi.
Bazen kamuoyunun dikkatinden kaçan bir ayrıntı da Dağlık Karabağ’ın Ermeni toprağı olmadığıdır. 1920’lerde Sovyetler Birliği tarafından Azerbaycan’a bağlı özerk bir bölge haline getirildi. 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılması sırasında bu özerk bölge bağımsızlığını ilan etti.
Ermenistan bağımsızlık ilanını destekledi ve bölgenin Ermenistan’ın bir parçası olduğunu da iddia etmedi. Halen bu konumunu korumaktadır.
Mevcut çatışmanın özü, bunun Ermenistan tarafından yasadışı olarak işgal edildiğine inandığı bölgeleri özgürleştirme girişimi olan bir Azeri girişimi olmasıdır; ikincisi, ülkenin tüm topraklarının beşte birini oluşturan diğer yedi eyaleti Ermenistan işgal etmiştir. Bu işgal sonucunda bir milyondan fazla Azeri ülke içinde yerlerinden edildi.
Azerbaycan bu sefer topraklarını özgürleştirme konusunda daha kararlı görünüyor
Bu yedi vilayetin işgali de BM tarafından reddediliyor. Ermenilerin bu topraklardan çekilmesini talep eden dört BM Güvenlik Konseyi kararı (822, 853, 874 ve 884) bulunmaktadır. Bu kararlar ışığında, Minsk Grubu ülkelerinin liderlerinin Azerbaycan’a yönelik ateşkes çağrısı, Ermenistan’ın Azeri topraklarının devam eden işgaline rıza göstermesi ile eşdeğerdir.
Azerbaycan askeri yetkililerinin seçtiği hedefler, Azerbaycan’ın bu kez stratejik öneme sahip koridorlara ve tepelere daha uzun süreli saldırılar planladığını gösteriyor. Bu nedenle, topraklarını özgürleştirme konusunda daha kararlı görünüyor.
Bir ülkenin ordusunun büyüklüğü, elbette, karşılaştırmalı güç için tek kriter olarak alınamaz, ancak Azeri ordusu, Ermenistan’ınkinden daha büyüktür. Azerbaycan’ın nüfusu Ermenistan’ın nüfusunun neredeyse dört katı, dolayısıyla savaşçı toplama kapasitesi. Ve Azerbaycan’ın savunma bütçesi tek başına Ermenistan’ın ulusal bütçesinin yarısından fazlasına eşittir.
Buna rağmen, bu iki ülkenin orduları arasında silah ve mühimmat karşılaştırması, Rus faktörü nedeniyle çok anlamlı değil. Rusya’nın Ermenistan ile Toplu Güvenlik Anlaşması Örgütü olarak bilinen askeri bir ittifakı var. Ermenistan’ın Gümrü kentinde bir Rus askeri üssü var ve halen Ermenistan’ın Türkiye ve İran ile sınırlarını korumaktan 4,500 Rus sınır muhafızı sorumlu. Başbakan Nikol Paşinyan yönetiminde Rusya’nın Ermenistan’a ne ölçüde destek verebileceğini henüz bilmiyoruz. İkincisinin ABD’ye olan eğilimi Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından iyi bilinmektedir.
Karşılaştırmayı daha da zorlaştıran en az beş ek karmaşık faktör vardır. Bunlardan biri Türkiye’nin Azerbaycan’ı destekleme eğilimi. İkincisi, bu savaşı kaybederse Ermenistan için riskin büyüklüğüdür. Üçüncüsü, Rusya’nın Türkiye-NATO ilişkilerinde bir boşluk bırakma konusundaki ilgisidir. Dördüncüsü, Türkiye’nin Suriye, Libya ve Doğu Akdeniz’de de yer aldığı için aynı anda çok fazla çatışmaya girmesidir. Beşincisi, Türkiye’nin dahil olduğu her çatışmaya Fransa’nın müdahalesidir.
Bu sefer, tüm bu paydaşların çıkarları arasında bir denge kurmak daha zor olacaktır.
