Güney Kafkasya için barış ne anlama gelebilir?
Güney Kafkasya, büyük ölçüde önce Bizans ve İran’ın, ardından Osmanlı İmparatorluğu ile İran’ın ve son olarak da Rusya, İran ve Türkiye arasındaki etki bölgelerinin kesişme noktasında yer alması nedeniyle tarihsel olarak istikrarsızlığı ile bilinen bir bölgedir.
Bölgedeki sınırları değiştirmek için son girişim 1988’de Ermenistan tarafından yapıldı. Komşu Azerbaycan’a saldırdı ve ağırlıklı olarak Ermenilerin yaşadığı Dağlık Karabağ’ın özerk bölgesini işgal etti. Azerbaycan savaşa hazır olmadığı için yenildi.
Ermenistan’ın yeni toprakları fethetme arzusu artmaya devam etti ve ayrıca Dağlık Karabağ’a bitişik birkaç başka eyaleti de işgal etti. Dağlık Karabağ dışında işgal ettiği alanlar, Azerbaycan topraklarının beşte birini oluşturuyordu. Yarım milyondan fazla Azeri bu bölgelerden kaçmak zorunda kaldı.
okumaya devam et: Türkiye, Biden’ın terörle mücadeleyle ilgili kararını bekliyor
Uluslararası toplum Ermenistan’ın işgalini tanımayı reddetti ve BM Güvenlik Konseyi onu işgal altındaki Azeri topraklarından çekilmeye çağıran dört karar kabul etti. 1992’de, Avrupa İşbirliği ve Güvenlik Teşkilatı (AGİT), Ermenistan’ı işgal altındaki topraklardan çekilmeye zorlamak için Minsk Grubu’nu kurdu. Ancak ABD, Fransa ve Rusya’nın eş başkanlık ettiği bu grup, neredeyse otuz yıldır Ermeni işgalini sona erdirmekten çok devam ettirmek için yaptı.
Azerbaycan, topraklarını kurtarmanın tek yolunun kendi ordusuna güvenmek olduğunu anladı. Bu yüzden son teknoloji silahlarla donatılmış güçlü bir ordu kurmak için uzun vadeli bir plan yaptı. Askerler eğitildi ve öğrenciler, güçlü bir askeri eğitim geleneğinin olduğu Türkiye de dahil olmak üzere birçok ülkedeki öğrenci kolejlerine ve personel akademilerine gönderildi.
Ermenistan’ın Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonraki ilk cumhurbaşkanı olan Levon Ter-Petrosyan, Azerbaycan’la adil bir barış müzakere etmek için ülkesinin gücünü kullanmayı planlıyordu. Şimdiki Başbakan Nikol Paşinyan daha da hırslıydı ve Azerbaycan’ı daha da taciz etmeye devam etti. Geçen yıl temmuz ayında Ermenistan, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı, yeni inşa edilen Kars-Tiflis-Bakü demiryolu ve Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan otoyolunun güzergahı üzerinde stratejik olarak bulunan bir sınır kasabası olan Tovuz’a saldırdı. Azerbaycan ile Ermenistan işgali altındaki Azeri toprakları arasındaki sınırlarda bulunan diğer yerleşim yerlerinden farklı olarak Tovuz, Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki sınırdaydı. Bu nedenle Erivan, bu saldırıyı işgali altındaki toprakların sınırlarını genişletmek için kullanamadı. Tovuz saldırısı sadece Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki sınırı değiştirmeyi hedefleyebilir ya da sadece Bakü’yi saldırmaya kışkırtabilirdi.
Azerbaycan, Rus NATO’su olarak da bilinen Toplu Güvenlik Anlaşması Örgütü (CSTO) nedeniyle bu tuzağa düşmekten kaçındı. Bu antlaşma, Ermenistan’a üçüncü bir ülke tarafından saldırılırsa, Moskova’nın ona yardım etmek için sözleşmeden doğan bir yükümlülüğünün olmasını sağlar. Bu nedenle Bakü, Tovuz’a yapılan saldırıya tepkisini Ermeni silahlarını susturmakla sınırladı.
27 Eylül’de Ermenistan birkaç Azeri kasabasına saldırdı. Azerbaycan bu kez muazzam ateş gücüyle misilleme yaptı. Ermenistan, beklendiği gibi, Rusya’dan KSTÖ altındaki taahhütlerini yerine getirmesini ve Azerbaycan’a karşı savaşına katılmak için asker göndermesini istedi. Rusya, CSTO hükümlerinin ancak uluslararası alanda tanınan Ermeni topraklarına saldırı yapıldığında geçerli olduğunu söyledi. Bu nedenle Ermenistan’a askeri olarak destek verme yükümlülüğü yoktu.
Azerbaycan ile Ermenistan arasında 44 gün boyunca çok şiddetli askeri çatışmalar yaşandı. Ermeni güçleri nihayetinde büyük bir yenilgiye uğradı. Azeri birlikleri, Ermenistan’ın yaklaşık otuz yıldır işgal ettiği toprakların çoğunu kurtardı. Ayrıca, Dağlık Karabağ’ın başkenti Hankendi’ye (Stepanakert) giden yolu açarak stratejik açıdan önemli Şuşa kentini de ele geçirdiler.
Bu aşamada Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin devreye girdi ve tarafları ateşkesi kabul etmeye davet etti. Paşinyan yenilgiyi kabul ederken, bunu kabul etmekten başka yapacak bir şey yoktu. Putin, Paşinyan’ın Batı yanlısı politikasından memnun değildi, bu yüzden ona bir ders vermek istedi. Ancak, Ermeni ordusunun tamamen çökmesine neden olacak kadar yapmak istemedi. Aksi takdirde Güney Kafkasya’daki güç dengesi Azerbaycan lehine çok fazla eğilirdi.
Şu anda en iyi çözüm, Azerbaycan’ın Ermenilerin 1988 öncesi malikanelerine geri dönmesine izin vermesi ve Ermenilerin ilk Ermeni işgali sonucu kaçtıkları evlere geri dönüşlerinde Ermenilerin sorun yaratmaması olacaktır.
Ateşkes sağlanırsa ve bölgeye barış gelirse, Güney Kafkasya istikrarlı bir bölge haline gelebilir. Dağlık Karabağ’ın yetenekli ve bilgili Ermenileri, bu petrol zengini ülkenin tam teşekküllü vatandaşları oldukları için Azerbaycan’ın zengin ekonomisinin en büyük yararlanıcıları olacaklar.
