Dünyanın tepesindeki saatli bomba
İklim değişikliğinin Kaliforniya, Oregon ve Washington’daki yangınlardan ya da ABD’nin Körfez Kıyısına yaklaşan – ve zaman zaman tahrip olan – kasırgaların alayından daha yıkıcı etkilerini hayal etmek zor. Pakistan ve Avrupa’da da ölümcül sıcak dalgaları ve Güneydoğu Asya’da yıkıcı seller yaşandı. Ancak ileride çok daha kötüsü var, özellikle tek başına insanlığı tehdit edecek kadar büyük bir risk var: Kuzey Kutup Bölgesi buzunun hızla tükenmesi.
Bir Alfred Hitchcock filmini hatırlatan bu iklim “bombası” -ki küresel ısınma oranını iki katından daha fazla artırabilir- artan endişeyle izlenen bir zamanlayıcıya sahip. Her eylül ayında, Arktik deniz buzunun boyutu, artan karanlık ve düşen sıcaklıklar yeniden genişlemeye başlamasından önce en düşük seviyesine ulaşır. Bu noktada bilim adamları kapsamını önceki yıllarla karşılaştırıyor.
Sonuçlar hepimizi korkutmalı. Bu yıl, Boulder, Colorado’daki Ulusal Kar ve Buz Verileri Merkezi’nden yapılan ölçümler, Kuzey Kutbu’nun ortasında her zamankinden daha az buz olduğunu gösterirken, yeni yayınlanan araştırmalar, Kuzey Kutbu’nun Bering Denizi’ndeki kış deniz buzunun ona çarptığını gösteriyor. 2018 ve 2019’da 5.500 yılın en düşük seviyesi.
Tüm Kuzey Kutbu’nda, deniz buzu 15 Eylül’de en düşük ikinci boyutuna ulaştı. Miktarlar yıldan yıla değişiyor, ancak eğilim amansız bir şekilde aşağıya doğru: En az deniz buzuna sahip 14 Eylül’ün tümü son 14 yıl içinde.
Ancak deniz buzu sadece daha küçük bir alanı kaplamıyor; aynı zamanda her zamankinden daha ince. Erimeye karşı daha dirençli olan en eski deniz buzu (dört yıldan daha eski) artık tüm deniz buzu örtüsünün yüzde 1’inden daha azını oluşturuyor. İlk yıldaki buzlar artık hakimdir ve deniz örtüsünü daha kırılgan ve erimesi daha hızlı bırakmaktadır. Bilim adamları şimdi Arktik Okyanusu’nun yaz sonunda on veya iki yıl içinde neredeyse buzsuz olabileceğini düşünüyor.
Etkiler felaket olur. On yıllar içinde gerçekleşebilecek aşırı senaryoda, güneşli ayların tamamı boyunca buzun tamamının kaybolması, atmosfere 1 trilyon ton karbondioksit eklemeye eşdeğer küresel radyatif ısınma üretecektir. Bunu bir perspektife oturtmak için, Sanayi Devrimi’nin başlamasından sonraki 270 yılda, atmosfere 2,4 trilyon ton karbondioksit eklendi. Kuzey Kutbu ısınmasının yaklaşık yüzde 30’u, 1979 ile 2016 yılları arasında kaybedilen buz nedeniyle iklime çoktan eklenmiş durumda ve kalan buzun daha fazlası kaybedildikçe daha fazla ısınma hızla takip ediyor.
Bu aşırı senaryo, iklim değişikliğini 25 yıl ileriye taşıyacak ve çok da zor değil. Daha geçen ay, Manhattan’ın yaklaşık iki katı büyüklüğünde bir buz bloğu, rekor yaz sıcaklıklarının ardından Kuzeydoğu Grönland’da kalan en büyük Arktik buz tabakasından koptu.
Bu arada karada, Grönland buz tabakası da tehlikede. Kuzey Kutbu’ndaki ısınmanın ortalama küresel ısınmanın en az iki katı hızlı gerçekleşmesiyle, Grönland’ın erime oranı son yirmi yılda en az üç katına çıktı. Bunun on yıl içinde veya daha kısa sürede geri dönüşü olmayacağına inanılıyor. Sonunda, bu erime deniz seviyelerinin 7 metreye kadar yükselmesine ve kıyı kentlerinin boğulmasına neden olacak, ancak bu zirveye büyük olasılıkla yüzlerce yıl boyunca ulaşılamayacak.
Arktik ısınmanın hızlanması sorununu bir araya getiren, permafrostun çözülmesinin kendi kendini güçlendiren geri besleme riskidir. Halihazırda atmosferde olduğundan iki kat daha fazla karbon donmuş toprakta kilitlendiğinden, bir kısmının salınması bile felaket olabilir. Donmuş buzun çözülmesi ayrıca daha güçlü sera gazları açığa çıkarır: Azot oksit ve metan. Küresel sıcaklıklar yükseldikçe, Doğu Sibirya Arctic Shelf’in sığ deniz tabanından daha da fazla metan yayılması da mümkündür.
Açıktır ki, bu muazzam – hatta varoluşsal – riskleri azaltmak için acil eylem gereklidir. Karbondioksit emisyonlarının hızla düşürülmesi gereklidir, ancak neredeyse yeterli değildir. Aslında araştırmalar, karbondioksitteki hızlı kesintilerin bile 2050 yılına kadar karbondioksit ısınmasını yalnızca 0,1 ila 0,3 santigrat derece azaltacağını gösteriyor.
Bu nedenle kısa ömürlü iklim kirleticilerinin emisyonlarını azaltmak da hayati önem taşıyor: Metan, siyah karbon, hidroflorokarbonlar (HFC’ler) ve troposferik ozon. Böyle bir eylem, 2050 yılına kadar karbondioksit emisyonlarındaki azalmaya göre altı kat daha fazla ısınmayı azaltabilir. Genel olarak, bu süper kirleticilerin emisyonlarının ortadan kaldırılması, genel küresel ısınma oranını yarıya indirecek ve Kuzey Kutbu’nda öngörülen ısınmayı üçte iki oranında azaltacaktır.
Bazı ilerlemeler kaydediliyor. Yaklaşık dört yıl önce, Ruanda, Kigali’de 197 ülke, HFC’lerin aşamalı olarak kaldırılmasına odaklanan Montreal Protokolü’nde bir değişiklik kabul etti. Montreal Protokolü, küresel ısınmayı besleyen ve ozon tabakasını tehlikeye atan yaklaşık 100 kimyasalın aşamalı olarak kaldırılmasını kolaylaştırdı.
Dahası, ABD’de geçen ay Senato, HFC’lerin üretim ve ithalatını 2036’ya kadar yüzde 85 oranında azaltmak için iki partili bir anlaşmaya vardı. California, 1960’lardan bu yana siyah karbon emisyonlarını yüzde 90 oranında azalttı ve bunu yarı yarıya azaltacak. 25 eyalet valisinden oluşan iki partili bir grup olan ABD İklim İttifakı, metan emisyonlarını 2030 yılına kadar yüzde 40 ila 50 oranında azaltmayı hedefledi.
Bunlar takdire şayan hedeflerdir. Ancak küresel sıcaklıktaki artışı durdurmak için gereken daha iddialı hedefleri bir yana bırakın, onlara ulaşmak, güçlü rüzgarların üstesinden gelmemizi gerektirecek.
• 1995 Nobel kimya ödülü sahibi Mario Molina, California Üniversitesi, San Diego ve Meksika Ulusal Özerk Üniversitesi’nde profesördü.
• Durwood Zaelke, Santa Barbara’daki California Üniversitesi’nde Yönetişim ve Sürdürülebilir Kalkınma Enstitüsü Başkanı ve Sürdürülebilir Kalkınma için Yönetişim Programı’nın eş direktörüdür.
